داخلی
»گزارش
وظیفه محقق، تئوریزه کردن دانش از منظر افراد است
به گزارش لیزنا ، کتابخانه مرکزی دانشگاه قم به مناسبت هفته پژوهش سلسله کارگاههایی را برگزار کرد که اولین کارگاه آن با عنوان« رویکردهای کلان و مبانی فلسفی روش شناسی تحقیق (کمی-کیفی-آمیخته) » با سخنرانی ابراهیم جواهریزاده روز یکشنبه 20 آذرماه 1401 به صورت مجازی برگزار شد.
ابراهیم جواهریزاده طی سخنانی تعریفی از پژوهش ارائه کرد و آن را به مجموعه فعالیتهای نظاممند و هدفمند به منظور پاسخگویی به یک مسئله و یا کشفی جدید عنوان کرد.
سپس به تبین تفاوت بین روش و روششناسی Methodology OR Research Method پرداخت و گفت: تکنولوژی تولید علم، روش تحقیق است و اشاره به فرآیند تولید علم دارد. نگاه سیستمی به تحقیق اینگونه است که ورودیهای ما Input هستند و باید مورد بررسی قرار گیرد تا به خروجی که کشف جدید است منجر شود. روش تحقیق باید در کنار فکر قرار بگیرد و اگر فکر و خلاقیت نباشد، بروکراسی تحقیق است یعنی فکر و تفکر بالاتر از روش تحقیق است.
وی در ادامه به بیان تفاوت نظریه پردازی علمی با نظریه پردازی مبتنی بر شعور متعارف پرداخت و گفت: در نظریهپردازی علمی خروجی یک روش تحقیق است و اطلاعات منسجم و مبتنی بر فرآیند است، همچنین تایید علمی بر مفاهیم مبهم و پراکنده که در ذهن ما بوده است ولی نظریهپردازی، مبتنی بر شعور متعارف است و درباره آن مطالبی است که همه میفهمند و بسیار مبهم و پراکنده است. مبانی فلسفی روش تحقیق، ریشه در پارادیمها دارد که بعضی آن را 3 دسته و بعضی به 5 دسته تقسیم میکنند. که شامل مدرنیستها، نمادین تفسیری، پست مدرن میشود. مسئله به این بستگی دارد که ما آن مسئله را از چه پارادایمی نگاه کنیم.
به تعداد انسانها، جهان و ذهنیت وجود دارد
وی در ادامه پارادایم مدرنیستها را تعریف کرد که از آنتولوژی شروع میشود ( هستی شناسی مدرنیستها). طبق این پارادایم واقعیت یک چیزی خارج از ذهن ما و عینی، جهان شمول و ملموس است و میتوان آن را تعمیم داد. محقق با یک سری ابزارها و تقویت حواس پنجگانه ، واقعیتها را کشف و سنجش میکند. محقق خود را مجهز به ابزار و عدد میکند و روش تحقیقی که در مدرنیست استفاده میشود، اثبات گرایی است یعنی داشتن نگاه عینیگرا به واقعیت هستی شناسی. ابزار مدرنیستها حرف آنهاست که به صورت تئوری و نظریه میباشد و آن را به دیگران تحمیل میکنند چون واقعیت را عینی و جهان شمول میدانند.
وی سپس تعریفی از پست مدرنها ارائه کرد و گفت: هستی شناسی ذهنیگرا دارند و واقعیت را ذهنی و شخصی و لحظهای میدانند. یعنی عینیت وجود ندارد و هرچه هست، در ذهن ما وجود دارد و خارج از ذهن ما نیست و فقط تفسیرهایی وجود دارد. به تعداد انسانها، جهان و ذهنیت وجود دارد، یعنی عینیگرایی و جهان شمولی وجود ندارد و تعمیم پذیر نمیباشد. پست مدرنها روش تحقیق خاصی ندارد چون با تولید دانش میانه خوبی ندارند و بیشتر یک نظریه را بر نظریه دیگر برتری میدهند.
محقق باید از دیدگاه افراد درگیر با مسئله، نظریه تولید کند.
وی پارادایم نمادین تفسیری را تعریف کرده و گفتن : واقعیت عینی نیست و ذهنی میباشد و ما آن را به اشتراک میگذاریم. واقعیت توافق بین اعضای جامعه است چون واقعیت نسبی است. محقق وقتی علم و نظریهای تولید میکند باید از دیدگاه افراد جامعه که درگیر مسئله تحقیق هستند، مورد بررسی قرار دهد و جهان شمول نیست. وظیفه محقق، تئوریزه کردن دانش از منظر افراد است. روش تحقیق در این پارادایم، فرا اثبات گرایی یا پست پوزیتیویستی است. هرکدام از این پارادایمها هستی شناسی متفاوتی دارند و بسته به اینکه ما مسئله را در کدام پارادایم صورتبندی کنیم، روش تحقیق متفاوت میشود.
وی افزود: ما سه رویکرد کمّی، کیفی، آمیخته به تحقیق داریم. در پارادیم مدرنیستها، رویکرد کمّی است. در رویکرد کمّی چون واقعیت عینی است وظیفه پژوهشگر کشف واقعیت در جهان است و این کار را از طریق اندازه گیری معتبر و پایا انجام میدهد. در رویکرد کمّی پژوهشگر از دانشی که وجود دارد استفاده میکند و آن را تعمیم میدهد ( یعنی دانش جهان شمول است)، فرضیه سازی میکند، آزمایش و تحلیل میکند و در انتها فرضیه تایید میشود یا رد میشود. رویکرد کمّی به دنبال تست تئوری هست نه ساخت تئوری و با اعداد و ارقام سروکار دارد چون بر این باور است که واقعیت عینی و قابل اندازه گیری است. نوع استدلال در رویکرد کمّی از نوع قیاسی است چون در این نوع استدلال از طریق معلومات کلی، مجهولات جزئی را کشف میکند یعنی محقق از کل به جزء میرسد.
چه زمانی محقق از رویکرد کمّی استفاده میکند؟
وی تصریح کرد: در پارادایم نمادین تفسیری، رویکرد کیفی است. در رویکرد کیفی محقق به دنبال ساخت و آزمون تئوری است. محقق به دنبال حرف بدیع و اکتشاف جدید است. در این پارادایم، دادهها کیفی است و از طریق مصاحبه و مشاهده و میدان نگاری، تحلیل گفتمان و... بدست میآید. نوع استدلال در رویکرد کیفی از نوع استقرایی است. چون محقق با استفاده از معلومات جزئی و برقراری ارتباط بین آنها حکم کلی را استنتاج میکند. وی در ادامه به تعریفی از رویکرد آمیخته پرداخت: رویکرد آمیخته، ترکیبی از کمّی و کیفی میباشد و ریشه در عملگرایی دارد. گاهی بنابر ضرورت نیاز است که تئوری جدید ساخته شود که رویکرد کیفی میشود و یا ممکن است آزمون انجام گیرد که رویکرد کمّی محسوب میشود.
وی انواع تحقیقات آمیخته را در سه حالت تقسیم بندی کرد و گفت: در آمیخته همزمان، بخش کمّی و کیفی همزمان انجام میشود و در آمیخته متوالی، در ابتدای تحقیقات ممکن است کمّی باشد و یافتهها بدست بیاید بعد کیفی شود. و درآمیخته تعبیه شده، ممکن است ما کار کمّی انجام دهیم و درون آن کار کیفی نیز انجام دهیم. در ادامه سوالی را مطرح کردند و پاسخ دادند. چه زمانی محقق از تحقق کمّی استفاده میکند؟ زمانی که سوال ما به پاسخ کمّی نیاز دارد و واژههایی از قبیل چه مقدار و چه تعداد در سوال تحقیق مطرح است ، هم چنین زمانی که به دنبال ارزیابی و سنجش هستیم و زمانی که به دنبال آزمون فرضیهها و بررسی روابط و سازهها و متغیرها هستیم، محقق از تحقق کمّی استفاده میکند و سنجش میزان هوش هیجانی دانشجویان پرستاری را مثال زدند.
وی در پاسخ به سوال چه زمانی محقق از رویکرد کیفی استفاده میکند؟ گفت: زمانی که در مورد ذات یک پدیده در جستجو هستیم و محقق به دنبال شناسایی و مفهومسازی جدید است و در پی این است که نظر جدیدی ارائه کند. همچنین زمانی که در صورت سوال واژههایی از قبیل چگونه، چه طور، چیستی به کار میرود، از تحقیق کیفی استفاده میشود. سپس به تقسیمات انواع تحقیقات کمّی پرداختند و گفتند: تحقیقات آزمایشگاهی که بیشتر در رشتههای علوم پایه انجام میگیرد و متغیرها کنترل میشود، تحقیقات شبه آزمایشگاهی، تحقیقات غیر آزمایشگاهی(توصیفی) تقسیم میشود
وی سپس انواع تحقیقات توصیفی را بیان کرد و گفت: توصیفی ساده یا زمینهیابی که در این نوع تحقیق، نمونهگیری انجام میشود و به جامعه تعمیم میدهیم . در توصیفی تحلیلی که به انواع مختلف از قبیل: همبستگی، علی-رویدادی، تحلیل محتوا، اقدام پژوهی، فراتحلیل، case study با هدف آزمون تئوری انجام میگیرد. سپس انواع تحقیقات کیفی را بیان کرد: تحلیل تم، پدیدارشناسی، نظریه پردازی داده بنیاد، مطالعه موردی کیفی، مردم نگاری، روایت گری و ... تقسیم میشود .
گزارش: محدثه بیگدلی، کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه قم.
۱. از توهین به افراد، قومیتها و نژادها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهامزنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیامها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمانها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.