در هفتمین محفل فهرستنگاران نسخ خطی از کتاب «گفتگو با نسخه‌پژوهان و فهرستنگاران نسخ خطی» رونمایی شد

به گزارش لیزنا، هفتمین محفل فهرستنگاران نسخ خطی در روز چهارشنبه 4 مهر 1403 به همت کتابخانه‌ایت‌الله العظمی بروجردی و با همکاری مجمع کتابخانه‌های تخصصی استان قم (مکتا) در کتابخانه مسجد اعظم برگزار شد. این جلسات به ابتکار مدیریت کتابخانه مسجد اعظم و با حمایت ویژه تولیت محترم بیت آیت‌الله العظمی بروجردی طی دو سال برگزار شده است.

هم افزایی فهرستنگاران نسخ خطی، متخصصین حوزه میراث مکتوب، تکریم اساتید و خادمان این عرصه و بررسی مشکلات فهرستنگاری و فهرستنگاران و آشنایی و تجدید دیدار با کسانی که در این عرصه خدمت می‌کنند، همچنین تدوین ضوابطی مورد توافق برای یکسان سازی و هماهنگی در نگارش فهرست نسخ خطی  از اهداف برگزاری ایمن محفل است.

هفتمین محفل فهرستنگاران نسخ خطی با محوریت تجلیل و پاسداشت خدمات ماندگار حضرت آیت‌الله رضا استادی به کتابخانه مسجد اعظم و حوزه میراث مکتوب شکل گرفت و در ابتدا حضرت آیت‌الله علوی بروجردی تولیت مسجد اعظم و بیت آیت‌الله العظمی بروجردی ضمن خیرمقدم به مدعوین در تجلیل از مقام شامخ آیت‌الله استادی سخنرانی کرد و گفت: از کسانی که در راه تحفظ بر میراث غنی شیعه تکیه دارند و تلاش می‌کنند تشکر می کنیم. ارزش و جایگاه این عزیزان آنگونه که شایسته است در اجتماع و به‌ویژه حوزه های علمیه شناخته شده نیست.

ایشان با بیان اینکه هدف از برپایی این محفل قدردانی و تجلیل از آیت‌الله استادی است، گفت: اولین آشنایی ما با نام آیت‌الله استادی مربوط به دورانی است که ما در مدرسه علوی بودیم و آقای خرازی دستیار آقای روزبه بود. ایشان جزواتی آوردند که آن روز مؤسسه در راه حق این جزوات را منتشر می‌کرد. علامه کرباسچیان هم خیلی نسبت به این کار تشویق می نمود و به ما سفارش می‌کرد که از جاهایی که می شناسید جزوات را تهیه کنید. آن زمان آقای خرازی به ما گفتند که در مؤسسه انتشارات حق، اخوی ما و حضرت آقای استادی هم آنجا تشریف دارند.

 وی در ادامه افزود: سال ۴۷ – ۴۸ در ماه مبارک رمضان بود؛ ما می خواستیم اصول فقه بخوانیم. به ما گفتند آیت‌الله استادی در مدرسه فیضیه ماه مبارک رمضان، صبح ها اصول فقه می گویند و ما آنجا خدمت آیت‌الله استادی رسیدیم و اولین آشنایی ما با ایشان مربوط به آن می شود.

 تولیت محترم مسجد اعظم بیان کرد: مؤسسه در راه حق در آن زمان که به همت آیت‌الله خرازی و آیت‌الله استادی راه اندازی شد، کار ارزشمندی بود که فکر نمی کنم تاکنون ارزشگذاری روی این کار بزرگ شده باشد.

 ایشان افزود: ما رفیقی داشتیم با نام حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین حسین میرخانی که آقازاده مرحوم آیت‌الله سید احمد میرخانی بودند، ایشان حجره‌ای در مدرسه مرحوم آیت‌الله العظمی مرعشی داشتند. بعضی از روزها آقای دکتر موسوی گرمارودی که داماد مرحوم آقای میرخانی بودند وقتی به قم می‌آمدند برای ناهار به حجره ایشان می‌آمدند و برای ما توضیح می‌دادند که با مؤسسه در راه حق همکاری می‌کنند، چون ایشان ادیب بود؛ یعنی کار این بزرگواران در آن مؤسسه به قدری دقیق بود که صرف نوشتن و چاپ کردن نبود، بلکه مطالبی در این مؤسسه به چاپ می‌رسید که موثر باشد و مفید فایده باشد. آیت‌الله استادی در کنار این فعالیت‌ها، در عین اینکه شاگردان زیادی داشتند، در کتابفروشی ها و کتابخانه‌ها دنبال کتاب های میراثی می‌گشتند.

 استاد برجسته فقه و اصول حوزه علمیه قم بیان کرد: آیت‌الله استادی از همان ابتدا به دنبال این بودند که شروح و حواشی که بر دروس حوزه نوشته شده، چیست. چون به مسئله فهرستنگاری به‌ویژه در مدرسه فیضیه قبل از انقلاب پرداختند. ایشان در زمینه فهرستنگاری بسیار کار کردند.

 وی با بیان اینکه آیت‌الله استادی حق بزرگی بر گردن کتابخانه مسجد اعظم دارند، گفت: در زمانیکه این کتابخانه بسته شده بود، آیت‌الله استادی شهامت و شجاعت به خرج دادند، به شورای عالی رفتند و با فشار، حکمی به عنوان مسئول این کتابخانه گرفتند و با نظارت کامل این کتابخانه را باز و حفظ کردند. اگر ایشان نبود، این کتابخانه به این صورت باقی نمی ماند.

 آیت‌الله علوی ضمن اشاره به دیگر امتیازات آیت‌الله استادی گفت: آیت‌الله استادی در زمانی که مدیریت حوزه علمیه را برعهده داشتند، به ما تأکید می‌کردند که از تشریفات پرهیز کنید و باید حداکثر تلاش را بکنیم که در هزینه ها صرفه جویی کنیم و لذا از کسانی بودند که با استخدام تعداد زیاد کارمند در حوزه مخالف بودند.

 آیت‌الله علوی در ادامه تأکید کرد: حضرت آیت‌الله استادی اسوه و الگوی خوبی برای کسانی است که در تدریس کار می‌کنند و این پیام را دارد که تدریس مانع از فعالیت های مختلف در عرصه های دیگر نیست و اینکه اگر مسئولیتی پیدا می‌کنند مراقب هزینه ها باشند.

 تولیت محترم مسجد اعظم در آخر گفت: حضرت آقای استادی حقوقی بر گردن این کتابخانه و حوزه دارند، چون ایشان برای حوزه کارهای بسیاری کرده‌اند. ما امیدواریم که خداوند به ایشان طول عمر عنایت فرماید و سلامت بدارد و کماکان این حوزه مقدسه و فضلا و فهرستنگاران عزیز از برکات ارزشمند وجودی ایشان بهره مند باشند. ان‌شاالله

برخی از فهرستنگاران در کیفیت کار و وقت گذاشتن برای این کار دچار افراط و تفریط می شوند

 پس از سخنان حضرت آیت‌الله علوی بروجردی تولیت محترم مسجد و بیت آیت‌الله العظمی بروجردی (ره)، حضرت آیت‌الله اشکوری که از نخستین فهرست نگاران نسخ خطی در ایران به شمار می روند، نیز سخنانی بیان کرد: برخی از فهرستنگاران در کیفیت کار و وقت گذاشتن برای این کار دچار افراط و تفریط می شوند.

 ایشان تصریح کرد: برخی به قدری دقت کرده و وسواس به خرج می دهند که سالیان متمادی در یک کتابخانه به عنوان فهرست نگار زندگی می‌کنند اما ماحصل و نتیجه ای ندارند. مثلا مرحوم آقای حائری در کتابخانه مجلس مکرر به بنده می‌گفت «باید تمام کتاب را خودم بخوانم و یادداشت کنم». اینطور کار پیش نمی‌رود. یا مرحوم آقای ولایی در کتابخانه آستان قدس به بنده می‌گفت که ۵۱ سال است که در این کتابخانه کار می‌کنم اما نتیجه آن دو جلد فهرست است. اینقدر وسواس و وقت گذاشتن نتیجه مثبتی ندارد. در مقابل اینها عده‌ای دچار تفریط می‌شوند به این معنا که اینقدر کار را ساده می‌انگارند که آن را ناقص انجام می‌دهند.

 استاد اشکوری همچنین طی یادآوری خاطره‌ای بیان کرد: یکی از رفقا نقل می‌کرد  که با دقت در یک فهرست متوجه شدم که اغلب شماره های برگ‌های نسخه‌ها رند است! بعد معلوم شد که فهرستنگار در نوشتن فهرست آنقدر عجله  کرده که نسخه‌ها را صفحه شماری نکرده و سلیقه ای عددی را انتخاب کرده و نوشته است!

ایشان در ادامه توصیه کرد: ما اگر بخواهیم فهرستنگار درستی باشیم باید حد وسط را در نظر بگیریم، نه عجله کنیم که کار نصفه انجام دهیم و نه وسواس به خرج دهیم که کار پیش نرود. سبکی که خود من انجام می دهم تقریباً به این شکل است، البته ممکن است بسیاری از افراد به این سبک هم انتقاد داشته باشند و در هر حال از نظرات آقایان خیلی ممنونم.

 در بخش دیگری از این مراسم حجت الاسلام والمسلمین ابوالحسن نواب رئیس هیأت امنای دانشگاه ادیان و مذاهب، هم در سخنانی به ویژگی‌های شخصیتی آیت‌الله استادی اشاره کرد و گفت: از جمله ویژگی‌های بارز این استاد بزرگ احتیاط و ملاحظه کاری در تمام امور است و بنده بر اساس درک پنجاه ساله از محضر ایشان، آقای استادی را یک «قدیس» می‌دانم. من عالمی تا این حد از تقوا و ساده زیستی در این سطح زندگی در قم یا سراغ ندارم یا کم سراغ دارم.

 وی ضمن اشاره به نمونه‌ای از احتیاطات و ملاحظات آیت‌الله استادی، افزود: آیت‌الله استادی یکبار کتابخانه خود را به همسر مرحومشان هدیه کردند. ایشان پول کتاب‌هایی که افراد به شخص ایشان هدیه داده بودند را محاسبه کرده و به آن افراد یا مؤسسات اهداکننده با اصرار برگرداندند.

ایشان با یادآوری مسئولیت خود در مرکز خدمات حوزه، در زمان مدیریت آیت‌الله استادی بر حوزه گفت: بنده الان بعد از گذشت زمان تأسف می‌خورم که چرا اولیای امر آن زمان به تذکرات مشفقانه و دلسوزانه ایشان درباره حوزه ترتیب اثر ندادند. بسیاری از مسائلی که الان می‌بینیم، آیت‌الله استادی تذکر می‌دادند و می‌خواستند که اجرا شود ولی کسی توجه نمی‌کرد. امروز این وضعیت را شاهد هستیم که روزانه چندین طلبه به من، به واسطه اینکه زمانی خادم طلاب بودم، مراجعه می‌کنند و می گویند که کار نداریم و بیکار هستیم. از جمله این افراد شخصی عالم و فاضل است که با هفتاد سال سن و تسلط به چندین زبان، الان در سن هفتاد سالگی بیکار بود و ... کم له من نظیر.

ایشان تأکید کرد: آن زمان که همه با تبلیغات اصرار می‌کردند که حوزه علمیه باید طلبه بپذیرد، آیت‌الله استادی می‌فرمودند که چه برنامه‌ای برای آنها دارید که می گویید بیایند؟! و متأسفانه امروز شاهد این وضعیت هستیم که خیلی از فضلا بیکار هستند.

در این قسمت از برنامه حضرت آیت‌الله استادی به ایراد سخن پرداخت و بیان کرد: لازم است این تذکر را بدهم که برای حوزه علمیه «سده» می گیرند، انصاف این است که یادآوری کنیم قبل از آمدن آقای حسینی اشکوری و آقای سیدعبدالعزیز طباطبایی در قم فهرست و فهرستنگاری اصلاً نبود، اگر باید تجلیل و تکریمی شود، باید از این دو بزرگوار تجلیل شود که هم زیاد کار کردند و هم خوب کار کردند و هم فهرستنگارانی را تربیت و به جامعه معرفی کردند.

 وی به سیره آیت‌الله اراکی در حق گذاری نسبت به کسی که از او مطلبی فرا گرفته بود اشاره کرد و گفت: آیت‌الله اراکی هر روز صبح که برای نماز به فیضیه می‌آمدند، بعد از نماز سر قبر شخصی می‌رفتند و سپس سر قبر قطب راوندی می‌رفتند. از ایشان راجع به آن شخص سوال شد. ایشان گفت کسی نیست. شخصی است که چیزهایی از ایشان یاد گرفتم. چون حقی بر من دارند، می‌خواهم این حق ادا شود.

 ایشان در ادامه بیانات خود تصریح کرد: اگر بناست حقی در رابطه با کتابخانه مسجد اعظم ادا شود، ذی حق فراوان است؛ یکی از آنها آیت‌الله العظمی گلپایگانی است. همانطور که می‌دانید کتابخانه‌ایت‌الله بروجردی با حدود 45 هزار جلد از کتابهای آقای رمضانی(صاحب کلاله خاور) گسترش پیدا کرد، والا همان اول حدود 2-3هزار جلد کتاب بیشتر نداشت. حاج آقا مهدی گلپایگانی شنیدند که حاج آقای رمضانی می‌خواهند کتابخانه‌ای به نام ولی عصر بسازند، ایشان با زکاوتی که داشتند کتابهای آقای رمضانی را تحویل گرفتند و در خیابان ارگ خانه‌ای اجاره کردند و کتابهای آقای رمضانی را به آنجا منتقل کردند. هدف آقای رمضانی تأسیس کتابخانه‌ای به نام حضرت ولی عصر بود اما مقدر نبود و ایشان بعد از مدتی از دنیا رفتند. حاج اقا مهدی گلپایگانی این قضیه را رها نکردند و در همان هفته اول به سراغ بازماندگان ایشان رفتند و از ایشان اجازه گرفتند و بازماندگان آقای رمضانی هم کتابها را به کتابخانه مسجد اعظم اهدا کردند. در حقیقت باید گفت که سنگ بنای کتابخانه مسجد اعظم از عنایت حاج آقای گلپایگانی بود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: کسانی که می‌خواهند برای حوزه علمیه بزرگداشت بگیرند، باید برای برخی از افراد هم بزرگداشت بگیرند و باید از آنها تجلیل شود تا نام آنها فراموش نشود. یکی از این اشخاص آقای آل اسحاق است که واقعاً خیلی برای کتابخانه زحمت کشیدند در آن زمان هیچ تجلیلی هم در کار نبود، حتی قدرشناسی هم نبود؛

وی افزود: عرض من این است که اگر بناست از کسی تقدیر و تجلیل شود به سراغ کسانی برویم که برای این کتابخانه خیلی کار کردند و زحمت زیادی کشیدند ولی کسی از آنها اسم نبرده است. اگر می‌خواهند سده بگیرند، خوب است که یک سده هم برای فهرستنگاران بگیرند. اینها از ۵۰- ۶۰ سال قبل، بلکه بیشتر، شروع به کار فهرستنگاری کردند، اما نامی از آنها نیست و گویا چنین رشته‌ای در ردیف کارشان نیست.

وی در پایان سخنان خود تأکید کرد: این خوب است که رسم شده برای افراد بزرگداشت می‌گیرند و خوبی‌های افراد را می گویند اما؛ روزی به آقای راشد گفتند شرح حالی برای خود بنویس، ایشان گفته بود من نمی‌نویسم چون شرح حال یعنی هم خوبی هم بدی ولی ما فقط خوبی‌های خودمان را می‌گوییم و عیوب را نمی‌گوییم؛ كَمْ مِنْ قَبِيح سَتَرْتَهُ، وَ كَمْ مِنْ فَادِح مِنَ الْبَلاَءِ أَقَلْتَهُ ...

در ادامه این مراسم با اهدای لوح سپاس به حضرت آیت‌الله استادی از ایشان تقدیر شد و سپس از کتاب «گفتگو با نسخه‌پژوهان و فهرستنگاران نسخ خطی» رونمایی به عمل آمد.