شیادی پژوهشی با عنوان جشنواره‌ آثار برتر علمی

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک 298): معصومه امید، کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی از دانشگاه تهران: بسیاری از پژوهشگران مایل هستند که در جشنواره‌های علمی شرکت کنند تا بتوانند طرح‌ها، ایده‌ها و پژوهش‌های خود را معرفی کنند و حمایت‌های لازم را برای کاربردی کردن ایده‌هایشان از مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری و نهادهای متولی بگیرند و یا به عنوان استعدادهای برتر شناسایی شوند. این مسئله باعث شده است برخی افراد بدون تحقیق، در جشنواره‌های بدون اعتبار شرکت کنند. جشنواره‌هایی که با عناوین بزرگ و حتی حمایت از سوی برخی دانشگاه‌ها و مراکز علمی تحقیقاتی برگزار می‌شوند. در این راستا خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در تاریخ 8 آذر، خبری با عنوان «گزارش ایسنا از جشنواره‌هایی بی‌اعتبار با اسامی عاریه‌ای!/ این جایزه‌ها را چه کسانی می‌دهند؟» منتشر کرد و اعتبار این جشنواره‌های به ظاهر علمی و معتبر را بررسی کرد. در این خبر دو جشنواره با عناوین «جشنواره پایان‌نامه‌های برتر ایران ـ جایزه ویژه پروفسور حسابی» و «جشنواره تألیفات برتر علمی ـ جایزه ویژه خیام با محوریت اصلی علوم اسلامی» مورد بررسی قرار گرفته است.

«جشنواره پایان‌نامه‌های برتر ایران ـ جایزه ویژه پروفسور حسابی» که مورد توجه‌ بسیاری از دانشگاه‌ها و دانشگاهیان قرار گرفت، سه دوره برگزار شده و تبلیغات گسترده‌ای برای برگزاری چهارمین دوره خود داشته است.

با توجه به آنچه در گزارش ایسنا آمده، در اولین فراخوان این جشنواره، در شهریور ماه سال ۱۳۹۷، آمده است: این همایش دو بار در سال و زیر نظر «آکادمی بین‌المللی علوم و تکنولوژی ایران» برگزار می‌شود. در دوم دی‌ماه ۱۳۹۷، مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی در نامه‌ای به مرکز نظارت و ارزیابی آموزش عالی اعلام کرد: آکادمی بین‌المللی علوم و تکنولوژی ایران فاقد مجوز است و گواهی‌های صادر شده توسط آن آکادمی مورد تأیید این دفتر نیست.

پس از اعلام بی‌اعتبار بودن این آکادمی، «جشنواره پایان‌نامه‌های برتر ـ جایزه ویژه پروفسور حسابی» با حذف نام آکادمی بین‌المللی علوم و تکنولوژی، به فعالیت خود ادامه داد و در مدت بیش از دو سال با دریافت هزینه‌های چند صد هزار تومانی از دانشجویان برای شرکت در این رویداد، در نهایت عده‌ای را به عنوان نفرات برتر و برگزیده اعلام کرد و همچنان فعالیت خود را ادامه می‌دهد.

دبیرخانه این جشنواره در فراخوان‌های مختلف اعلام کرده بود که آثار برگزیده در پایگاه اینترنتی جشنواره به آدرس www.fopb.fseas.ir و پایگاه «استنادی ملی ایران» به آدرس  www.inccr.irنمایه خواهد شد. بررسی‌ها نشان داد که در سایت این جشنواره هیچ‌کدام از آثار ارسالی و برگزیده، نمایه نشدند و هیچ پایگاهی با عنوان پایگاه استنادی ملی ایران وجود ندارد، حتی به نظر می‌رسد نام این پایگاه، کپی مغرضانه‌ای از «پایگاه استنادی علمی ایران» باشد!

ایسنا درباره «جشنواره تألیفات برتر علمی جایزه ویژه خیام با محوریت اصلی علوم اسلامی» نیز به نتایج مشابهی رسیده است. براساس این گزارش، در فراخوان جشنواره آمده است که آثار پذیرفته‌شده در «پایگاه استنادی علمی ایرانیان» به آدرس irindexing.ir نمایه می‌شود. در آیین‌نامه سومین «جشنواره تألیفات علمی برتر، جایزه ویژه خیام» آمده است: «این جشنواره به صورت بین‌المللی و به‌صورت مشترک با کشورهای فارسی‌زبان، دوست و همسایه جمهوری اسلامی ایران، افغانستان و تاجیکستان و به همّت دانشگاه‌ها و مراکز علمی این کشورها، اندیشکده اشراق، موسسه آموزش عالی تاج افغانستان و انجمن مردم‌نهاد پویشگران علم و حمایت علمی بسیاری از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی در ایران در سال ۱۳۹۹ برگزار می‌گردد». براساس تحقیقات ایسنا پایگاه استنادی علمی ایرانیان که نام آن در لیست اعضای شورای راهبری جشنواره خیام نیز قرار دارد، در گذشته با لوگوی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) فعالیت داشته است. همچنین در پایگاه استنادی علمی ایرانیان، نشریات و همایش‌هایی نمایه شده‌اند، که تقریبا هیچ‌یک از آن‌ها در لیست همایش‌های معتبر ISC و نشریات علمی مورد تأیید وزارت علوم، قرار ندارند.

بر اساس گزارش ایسنا هر دو جشنواره یاد شده، مطابق با آیین‌نامه همایش‌های علمی نیست. چرا که طبق این آیین‌نامه «موضوع و محورهای همایش علمی باید با یک حوزة خاص علمی یا بین رشته‌ای مرتبط باشد. موضوعات پراکنده و نامرتبط در همایش‌های علمی پذیرفته نمی‌شود». همچنین «همایش نباید مجازی و غیر حضوری برگزار شود» و «مقاله‌های علمی باید به صورت سخنرانی حضوری یا پوستر و یا از طریق ویدئو کنفرانس ارائه شود». البته با توجه به تاریخ ابلاغ این دستورالعمل ناگفته پیداست که ممنوعیت برگزاری مجازی جشنواره‌ها مربوط به دوران قبل از شیوع کرونا می‌شود. همچنین محورهای برگزاری جشنواره تألیفات برتر خیام و جشنواره پایان‌نامه‌های برتر دکتر حسابی، تمامی رشته‌های دانشگاهی و حوزوی بوده است و جشنواره پایان‌نامه‌های برتر، از ابتدای برگزاری به صورت غیر حضوری و بدون ارائه برگزار شده است. 

طبق آیین‌نامه یاد شده، همایش‌های علمی موظف‌اند قبل از فراخوان مقاله، همایش خود را در سامانه مربوط به پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) ثبت کنند و پس از برگزاری همایش، برگزارکنندگان باید مجموعه مقالات یا مجموعه چکیده مقالات را برای ثبت به پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ارسال کنند. اما جشنواره‌های پایان‌نامه‌های برتر و تألیفات برتر، در لیست همایش‌های ISC قرار ندارند و جزء همایش‌های فاقد اعتبار هستند.

ایسنا در گزارش خود اشاره کرده است، به تازگی دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفترسیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم، با اشاره به دریافت شکایاتِ متعدد، دربارة جشنواره‌هایی با موضوعات «تألیفات علمی برتر»، «پایان‌نامه‌های برتر» و عناوینی نظیر آن اعلام کرد: «این جشنواره‌ها با ادعای داشتن مجوز از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نسبت به انجام فراخوان در سطح دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی، ثبت‌نام و اقدام به برگزاری می‌نمایند که طبق بررسی‌های به‌عمل آمده فاقد مجوز از مراجع مورد تأیید این وزارت هستند و لذا موضوع جهت برخورد قاطع و جدی با متخلفین به مراجع ذیصلاح اعلام گردید». یک روز پس از اعلام وزارت علوم مبنی بر برخورد با متخلفین (4 آذر سال جاری)، وب‌سایت جشنواره پایان‌نامه‌های برتر ایران ـ جایزه ویژه دکتر حسابی که مشغول برگزاری چهارمین دوره خود بود، اعلام کرد: «با توجه به محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا، انجام فعالیت‌های جاری دبیرخانه امکان‌پذیر نبوده و بدین وسیله به اطلاع می‌رساند که فرآیند جشنواره به اتمام رسیده است» و اندکی بعد، وب‌سایت این جشنواره از دسترس خارج شد!!

با توجه به نکات مطرح شده، توصیه می‌شود دانشگاه‌ها اعتبار جشنواره‌ها را بررسی کنند و پس از تایید اعتبار آنها، فراخوان‌ها را در وب‌سایت خود منتشر کنند. همچنین بهتر است پژوهشگران پیش از ارائة پژوهش، طرح‌ها و ایده‌های خود به هر جشنواره، از اعتبار آن مطمئن شوند، و سپس آثار خود را به دبیرخانه جشنواره ارائه کنند.