نشست «بررسی زندگی و آثار پاتريشيا كرون» برگزار شد

به گزارش لیزنا، براساس اعلام روابط عمومی خانه کتاب، اولین نشست از سلسله نشست‌هاي «ايران‌شناسي و ايران‌شناسان» باعنوان  «بررسی زندگي و آثار پاتريشيا كرون» يكشنبه 27 فروردين‌ماه در سرای كتاب موسسه خانه كتاب با حضور مصطفی ملكيان، صاحب‌نظر حوزه فلسفه و مسعود جعفری، استاد ادبیات عضو هيات علمی دانشگاه خوارزمی برگزار شد.

 نخست، مصطفی ملكيان بيان كرد: يكی از نكات چشمگيری كه در طول تاريخ همه انسان ها كم و بيش شاهد آن بديم، وجود پيروان اديان، مذاهب، كيش و آئين، مكتب و مسلك و مشرب، مرام، ايدئولوژی و ايسم‌هاست كه هر يك از آنها دستخوش سلسله حالات ذهنی و روانی می‌شوند كه از لحاظ روانشناختی اين وضعيت، حالات آفت‌زده‌ تعريف شده‌اند و حالات يك انسان سالم نيستند. اين حالات طبقه بندی و نام گذاری شده اند كه بارزترين آنها  تعصب، جزم و جمود، پيش‌داوری منفي و بي‌مدارايی، استدلال گریزی، خرافه‌گرا و خرافه‌پرست هستند؛ البته اين حالات در پيروان مكاتب غير ديني نيز وجود دارد. در روانشناسي انساني كه داراي اين ويژگي ها باشد انسان سالم تلقي نمي كنيم؛ اين ويژگي ها با سعه صدر، باز بودن افق های جدید و... منافات دارد.

وي  افزود: روانشناسان معتقدند كه اين حالت به خواسته‌ها و احساسات و عواطف همچنين باور‌هاي پيروان ارتباط دارد. من از دو دليل نخست مي‌گذرم. در ذهن و ضمير يك پيرو دين و مذهب چه باور‌هاي منعكس مي شود.  باور‌ها فراون هستند؛ اما سه باور بيش از ساير باورها آفت‌هاي ذهني را ايجاد مي‌كند؛ نخست متدينان و مذهبي‌ها معتقدند كه باور فعلي آن‌ها همان باوری است که بنيان‌گذار مذهب  داشته است. گويا در اين ميان هيچ تاريخ يا فرهنگي در ميان نبوده و باور‌ها به‌وسيله زبان و قلم از ذهن و ضمير بنيان‌گذار به ذهن و ضمير پيرو منتقل شده است؛ اين واقعيت تاريخي نشان مي‌دهد كه باور، حامل و محمل دارد شامل اجتماع و فرهنگ‌ جوامعي كه باور را در طول هزاران سال به گوش پيرو رسانده است . با مغفول ماندن اين واقعيت، پيرو نمي‌تواند باور خود را همان باور بنيان‌گذار تلقي كند.

 ملكيان در تشريح دومين دليل گفت: پيرو گمان مي‌كند در طول تاريخ افراد براساس حقيقت‌طلبي به گزاره‌ معتقد شده‌اند به‌عبارت ديگر قدرت‌طلبي در باور‌ آن‌ها موثر نبوده است؛ همچنين باور دارند كه مومنان و هم‌كيشان در طول تاريخ فقط حقيقت‌طلبان بوده‌اند و هيچ انگيزه‌اي، غير از حقيقت‌طلبي در گرايش آن‌ها دخيل نبوده است. در نتيجه پيرو اطمينان حاصل مي‌كند كه اگر به حقيقتِ باور، نرسيده‌ پيش از او بسياري به حقيقتِ باور نائل آمده‌اند؛ علاوه براين اعتقاد به مستدل بودن باور است؛ به‌طوري كه گويا فيلسوفاني هستند كه براي هر گزاره چند استدلال محكم در تائيد آن مي‌توانند ارائه كنند.

ملكيان  اظهار كرد: بنابراين هر زمان كه ايدئولوژي مطرح است با سه دانش بشری شامل تاريخ، روان‌شناسي‌اجتماعي و فلسفه خصومت وجود دارد. چراكه تاريخ، پيش فرض نخست را ابطال مي‌كند به‌عبارت ديگر باور‌ها مدام در حال سَيَلان هستند و طيف معنايي را از دست مي‌دهند يا به دست مي‌آورند؛ بنابراين با توجه به جنبه تاريخي نمي‌توان گفت كه باور‌هاي پيروان امروز، عين باور‌ بنيان‌گذار نيست.

 ملكيان افزود: روان‌شناسي اجتماعي نشان مي‌دهد كه قدرت‌طلبي‌ها و منافع جمعي و فردي و سود‌جويي انسان‌ها در باور‌ها تاثير دارد. مقبوليت يك باور هميشه به معناي حقانيت آن نيست چراكه خواسته و احساسات و عواطف انسان‌ها نيز دست‌اندركار هستند. فلسفه نشان مي‌دهد كه گزاره معقوليت دارد يا خير، در واقع رشته فلسفه ملاك‌هاي صدق و كذب، راه‌هاي تشخيص موجهيت و معقوليت را نشان مي‌دهد. با توجه به جنبه تاريخي، روانشناسي و فلسفي نمي‌توان گفت كه لزوما متدين و مذهبي نمي‌مانيم اما متدين و مذهبي بودن ما به دور از جزم‌انديشي و آرزو‌انديشي است.

وي در معرفي فعاليت پاتريشيا كرون ادامه داد: فعاليت افرادي مانند پاتريشيا كرون، بررسي تاريخ تطورات انديشه‌هاي ديني، مذهبي و ايدئولوژيك بود.

وي نشان داد كه انديشه‌ها و باور‌ مسلمانان از زمان شكل‌گيري در ذهن و ضمير بنيان‌گذار تا به امروز تا چه ميزان دچار تطور شده است.

 وي گفت: مايكل كوك از همكاران كرون و استاد اسلام‌شناسي در كتاب «انديشه امر به معروف و نهي از منكر» نشان مي‌دهد كه امر به معروف كه امروزه به نهاد تبديل شده و به بهانه اين مفهوم بسياري از قدرت طلبي‌ها توجيه شرعي پيدا كرده است هيچ‌گاه در زمان نزولِ آيه مربوطه، تصور فعلي وجود نداشت؛ اما در طول 1400 سال متكلمان، عالمان اخلاق، فقها و فيلسوفان به اين مفهوم پرداخته‌اند و هر كدام سايشي به آن وارده كرده و از سوي ديگر به آن افزوده‌اند. 

 ملكيان ادامه داد: كرون نيز با نگارش تاريخ انديشه‌‌ها، تطور آن‌ها را نشان مي‌دهد. كتاب «تاريخ انديشه سياسي در اسلام» نمونه اين انديشه‌نگاري اسلامي است؛ به‌عنوان مثال متدين امروز تصور مي‌كند مفاهيم عدالت، فتنه، امامت، امر به معروف و نهي از منكر، مُلك، شاهي و پادشاهي، خلافت، سنت، جماعت، روحاني و عالم دين، مهدويت، منجي، عقل، تشيع، حديث، اجماع، اطاعت از ولي امر، پيشگويي از آينده، نقص عقل در اداره زندگي، فقه، تصور از تصوف، عرفان، حق و حقوق زن و آزادي، بردگي و اكراه در دين را به همان معناي بنيان‌گذار دين درك كرده است؛ در حالي كه آثار پاتريشيا كرون، نشان مي‌دهد كه به هيچ وجه چنين نيست. در حال حاضر آنچه مي‌گوييم، فقط در لفظ با گفته بنيانگذار مشابه است.

 اين صاحب‌نظر اظهار كرد: جزم و جمود بر سر راي بنيان‌گذاران نيست بلكه بر راي يكسري عالمان، متكلمان، فقها، قدرت‌طلبان، آنارشيست‌هاي اجتماعي است كه به دليل اهداف خود باور‌هاي ديني را از شكل اصلي خارج كرده‌اند.

 ملكيان در تعريف جايگاه آثار كرون و ويژگي‌هاي نوشتاري وي گفت: مجموع آثار كرون از يك سو تاريخ علم كلام اسلامي و از سوي ديگر تاريخ سياست اسلامي است. پاتريشيا كرون به دليل روشن‌بيني واضح‌نويس است؛ بنابراين بايد توجه داشته باشيم كه واضح سخن گفتن فضيلت و صرفه‌جويي به حساب مي‌آيد. روش تحليلي اين انديشمند، ديگر ويژگي آثار او محسوب مي‌شود. كرون، استاد فهم معناي‌هاي متفاوت از سخنان به ظاهر يكسان است. دستيابي به اين فهم به ذهن بسيار حساس نياز دارد. 

وي افزود: طرح پرسش‌هاي تامل برانگيز بعد از گزارش هر پديده  ويژگي سوم آثار پاتريشيا كرون است. مهم‌ترين ويژگي آثار وي توانايي تخيل اوست. تخيل، موجب مي‌شود تا پديده‌‌ها را از منظر ديد ديگران نگاه كنيم. تخيل، يعني توانايي فاصله گرفتن از وضع موجود بالفعل. بسياري از مورخان با پيش‌فرض‌ها و ارزش‌داوري‌ها، رويداد‌‌ها را بررسي مي‌كنند. كتاب «جوامع ماقبل صنعتي» نمونه تخيل قوي كرون است.

 ملكيان با اشاره به تاثير مطالعه آثار كرون در فهم متون ديني اظهار كرد: با مطالعه آثار كرون، متون ديني را بهتر فهم مي‌‌كنيم. علاوه بر اين كتاب‌هاي كرون موجب شناسايي دلايل اختلاف‌ فِرَق مختلف اسلامي است. چرا اين فرق با ديد خصمانه به يكديگر نگاه مي‌كنند و يا دلايل نزديكي دو فرقه متخاصم چيست؟ آثار كرون از تاريخ گذشته غرابت‌زدايي مي‌كند.  

 مسعود جعفري درباره زندگي پاتريشيا كرون گفت: پاتريشيا كرون در سال 1945 در دانمارك به دنيا آمد و در دوران نوجواني به مطالعه و شناخت سرزمين‌هاي دور علاقه‌مند شد. كرون پيش از ورود به دانشگاه به سه زبان آلماني،‌ انگليسي و فرانسوي تسلط پيدا كرد. رشته تاريخ خاورميانه را براي تحصيل در دانشگاه انتخاب و در سال 1974 مدرك دكتراي خود را اخذ و بعد از دريافت بورس تحقيقاتي نخستين پژوهش‌هاي خود درباره تاريخ خاورميانه و اسلام را آغاز مي‌كند.

وي ادامه داد: از سال 1997 تا 2015 در موسسه تحقيقاتي پرينستون مشغول شد. طي 13 سال فعاليت علمي در انگلستان واحد درسي «گذار ايران از عصر ساساني به عصر اسلامي» را  تدريس كرد. نزديك به 10 عنوان كتاب از كرون منتشر شده است. كتاب «هاجرگرايي» كه از دل تز دكتراي وي بيرون آمده است سوءتفاهم‌ برانگيز‌ترين كتاب او به حساب مي‌آيد. «تاريخ انديشه سياسي در اسلام» از ديگر آثار اين صاحب نظر فقيد، در سال 2012 منتشر شده است. 

 جعفري افزود: «خليفه خدا»، «غلامان اسب سوار»،‌ «تجارت مكي و ظهور اسلام»، «جوامع ماقبل صنعتي» و «تاريخ انديشه سياسي در اسلام» نيز از ديگر كتاب‌هاي اين ايران‌شناس است. كرون همچنين 70 مقاله شامل 10 مقاله در زمينه ايران‌شناسي منتشر كرده است.

اين استاد دانشگاه اظهار كرد: شيوه تاريخ‌نگاري پاتريشيا كرون، در يك كلام، شكاكانه است. برخي افراد در بررسي آثار اين صاحب‌نظر به تحول ايجاد شده در حوزه علوم‌انساني بي‌توجه هستند. كتاب‌‌هاي حوزه ايران و اسلام‌شناسي با آثار كرون متحول شده است. وي وظيفه اصلي خود را نزديك شدن به حقيقت مي‌دانست.

اين عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسي ضمن اشاره به ويژگي‌هاي اخلاقي پاتريشيا كرون ادامه داد: وي از توانايي قابل توجهي در تشخيص لايه‌هاي زباني برخوردار بود و فيلم‌هاي فيلمسازان ايراني از‌جمله آثار كيارستمي را تماشا مي‌كرد.