«فضایل ذهن» نظامندترین کتاب در حوزه معرفت شناسی فضیلت است

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام روابط عمومی موسسه خانه کتاب، نشست نقد و بررسی کتاب «فضایل ذهن» اثر «لیندا زگزبسکی» با حضور مصطفی ملکیان، امیرحسین خداپرست، بابک عباسی و محسن آزموده چهارشنبه (27 دی ماه) در سرای کتاب برگزار شد.

مصطفی ملکیان، محقق فلسفه در این نشست اظهار کرد: کتاب «فضایل ذهن» بدون مبالغه یکی از 50 کتاب خوبی است که در طول عمرم مطالعه کرده ام. من از 20 سال پیش که این کتاب به دستم رسید، همواره آرزوی ترجمه آن به فارسی را داشتم. وقتی آقای خداپرست، مترجم کتاب «فضائل ذهن» این اثر را به دستم داد واقعاً خوشحال شدم.

وی افزود: بارها گفته ام که کتاب ها را می شود به لحاظی به دو دسته تقسیم کرد؛ کتاب هایی که وقتی شما آن ها را مطالعه می کنید فیلسوف تر، عالم تر و پُربارتر می شوید و کتاب هایی هم هست که وقتی شما آن ها را می خوانید انسان بهتری می شوید. کتاب «فضائل ذهن» یکی از آن کتاب هایی است که علاوه بر قوی بودن به لحاظ علمی و فکری، اصلاً آدم را بهتر می کند. بنابراین توصیه می کنم این کتاب را حتماً مطالعه کنید و می ارزد که بر تک تک سطور آن تأمل شود. حاصل این اندیشیدن این است که ما یک فضای معنوی در خود احساس خواهیم کرد.

این محقق فلسفه توضیح داد: آنقدر مطلب در کتاب «فضایل ذهن» وجود دارد که واقعاً قدرت خلاصه کردن آن را در خود نمی بینم اما می توانم برخی نکات شاخص تر آن را بیان کنم.

ملکیان توضیح داد: در طول تاریخ فلسفه اخلاق، سه مکتب بزرگ ظهور کرده است؛ اصالت وظیفه، اصالت نتیجه و اصالت فضیلت. اختلاف این سه مکتب در این است که آیا درستی و نادرستی ما در تمام مفاهیم است یا خوبی و بدی ما در تمام مفاهیم است و یا این که فضیلت و رذیلت ما در تمام مفاهیم است. شهودهای اخلاقی ما تأیید هر سه مکتب هاست. نویسنده کتاب «فضایل ذهن» استدلال هایی به سود اخلاق فضیلت می کند که در میان این سه مکتب آن چه که مورد دفاع است، اخلاق فضیلت است. همچنین در این اثر، در عین حال که سه مکتب اخلاق و شهودهای موافق هر سه دیده می شود نویسنده استدلالاتی به صورت نقد مخالفان و بعضاً در دفاع از خود دارد.

وی اظهار کرد: آدمیان پنج ساحت دارند؛ سه ساحت درونی (باورها، احساسات و هیجانات و خواسته ها) و دو ساحت بیرونی (گفتار و کردار). اما آیا درباره سه ساحت درونی می توان داوری کرد یا نه؟ نویسنده اثر معتقد است هر پنج ساحت را می توان داوری اخلاقی کرد. همچنین نویسنده معتقد است همه پنج ساحت ارادی اند اما درجات ارادی بودن آن ها و نوع ارادی بودن آن ها متفاوت است.

ملکیان ادامه داد: نویسنده معقتد است اخلاق هم درباره رفتار (گفتار و کردار) داوری می کند و هم درباره ذهن. معرفت شناسی هم شاکله ای شبیه اخلاق دارد با این که در معرفت شناسی عمل محل بحث نیست بلکه علم محل بحث است.

این محقق فلسفه افزود: علومی که بشر دارد را می توان به قسم تقسیم کرد؛ علومی که فقط توصیف می کنند مانند ریاضیات، فیزیک و علوم تجربی. دوم، علومی که یا هم توصیف و توصیه می کنند و یا اصلاً توصیه می کنند که از آن میان می توان به اخلاق، حقوق، علم فقه و منطق اشاره کرد. نویسنده کتاب «فضایل ذهن» معتقد است معرفت شناسی یک علم توصیه ای است.

وی عنوان کرد: ارزش داوری هایی که در معرفت شناسی صورت می گیرد خیلی شبیه در ارزش داوری هایی است که در اخلاق صورت می گیرد. نویسنده کتاب در معرفت شناختی خود فضیلت گرایانه است؛ اگر کسی در باورها بی طرف باشد، با هر مخالف و موافق وارد گفت وگو شود، دقت نظر داشته باشد، قضاوت نکند، آرزواندیش نباشد، اگر گفت «الف»، «ب» است، بدانید «الف»، «ب» است و به لحاظ معرفت شناختی درست است. این فضائل ذهنی را داشتن با اخلاق باور داشتن متفاوت است؛ اخلاق باور درباره باورها داوری اخلاقی می کرد اما در فضائل ذهنی می  گوییم اگر فضائل ذهنی در تو باشد، باورت پذیرفته است اما اگر این فضائل در تو نباشد، باورت پذیرفته نیست. این فضائل ذهنی باور تو را معتبر می کنند.

ملکیان افزود: نویسنده کتاب «فضایل ذهن» معتقد است همان طور که در اخلاق، اخلاق فضیلت مطرح هستند، در معرفت شناسی هم فضائل ذهن مطرح  اند. به اعتقاد نویسنده، بشر باید از سه خصلت علم، فهم و حکمت مجهز باشد. اگر رویکرد فضیلت شناختی داشته باشیم این سه (علم، فهم و حکمت) قابل تبیین هستند.

عباس خداپرست، مترجم کتاب «فضایل ذهن» از دیگر سخنرانان این مراسم بود. وی اظهار کرد: کتاب «فضائل ذهن» کتابی در باب معرفت شناسی فضیلت است. کسانی در این زمینه کار کردند معتقدند به جای تأکید بر ویژگی های باور، بر ویژگی های باورنده تأکید کنیم.

وی توضیح داد: معرفت شناسی فضیلت به دو نوع اعتمادگرایانه و مسئولیت باور است. در معرفت شناسی فضیلت اعتمادگرایانه فضیلت های فکری بر اساس قوا و توانایی های شناختی اعتمادپذیر شکل می گیرند مانند حس های پنج گانه. اما در معرفت شناسی فضیلت مسئولیت باور، فضیلت های فکری خصلت های منش فکری خوب هستند مانند گشودگی ذهنی و انصاف فکری. نویسنده کتاب کسی است که معرفت شناسی فضیلت را به صورت مسئولیت باور و به روایت محافظه کارانه ای تعریف می کند.

خداپرست افزود: کتاب «فضایل ذهن» به نظرم از یک حیث واجد اهمیت علمی است به این معنا مهم است که نظامندترین کتاب در حوزه معرفت شناسی فضیلت است و به رغم این که از انتشار انگلیسی زبان آن 20 سال می گذرد باز هم مطرح است. همچنین این اثر علاوه بر آن در معرفت شناسی و در فلسفه اخلاق قابل استفاده است. 

مترجم کتاب «فضایل ذهن» ادامه داد: این اثر اهمیت شخصی نیز دارد؛ خواندن آن می تواند یک تحول در حیات معنوی خواننده ها ایجاد کند. همچنین این کتاب به لحاظ ارائه مثال هایی از ادبیات و سینما، بسیار جذاب است.

سخنرانی بابک عباسی، ویراستار کتاب «فضایل ذهن» بخش دیگر این نشست را به خود اختصاص داد. وی اظهار کرد: انتشار ترجمه این کتاب گام بسیار بزرگی بود چرا که شاید بشود گفت که نخستین کتاب کلاسیک در معرفت شناسی معاصر به زبان فارسی است. من کتابی به این اهمیت سراغ ندارم. همچنین نظریه معرفت شناسی فضیلت هم یک گام رو به جلو بود که افق های تازه ای گشود و همچنان یک برنامه پژوهشی پیشرو است.

وی ادامه داد: کار مهم نویسنده کتاب «فضایل ذهن» این است که بین نظریه معرفت و نظریه اخلاق یک پیوند برقرار کرده و آن ها را در یک چشم انداز واحد قرار داده است. نویسنده در مقایسه با رقبای خودش ادعایش این است که همان مسائلی که آن ها (رقبا) توضیح می دهند، به خوبی توضیح می دهد و در عین حال آن چیزی را که آن ها نمی توانند توضیح دهند، این نظریه وی توضیح می دهد.

عباسی با بیان این که معرفت شناسی بخشی از فلسفه اخلاق است، افزود: اگر بخواهیم نظریه نویسنده را خلاصه کنیم باید چنین بگوییم که جست وجوی معرفت امری است که در چهارچوب اخلاق قرار می گیرد.

ویراستار کتاب «فضایل ذهن» با بیان این که «لیندا زگزبسکی» در مبحث اخلاق، فضیلت گراست، اظهار کرد: نویسنده کتاب در کنار سخن گفتن از اخلاق باور، اخلاق گفتار را هم مطرح می کند.

وی افزود: نویسنده با بُردن معرفت ذیل اخلاق نقداً معرفت شناسی را به زندگی خوب پیوند می دهد. برای زندگی خوب نیاز به معرفت و معرفت شناسی داریم؛ نویسنده برای توضیح این مطلب، موضوعی را پیش می کشد و آن، اهمیت دادن است. ما اگر به چیزی اهمیت می دهیم باید به کسب باورهای ساده درباره آن هم اهمیت دهیم. در نتیجه معرفت شناسی اهمیت پیدا می کند. معرفت شناسی مهم است چون معرفت مهم است.

عباسی بیان کرد: نویسنده معتقد است فهم و حکمت در فلسفه جدید مورد غفلت قرار گرفته اند. اما اکنون چند سالی است که گام هایی برای احیای این دو ارزش (فهم و حکمت) برداشته شده است. به گفته نویسنده، اگر زندگی را یک مهارت بدانیم، فهم به ما کمک می کند در انجام این مهارت قدرتمندتر شویم. حکمت، ارزش معرفتی است که کیفیت آن از بر هم گذاشتن گذاره های ساده متفاوت است.