رسانه‌های جدید ثبات را از تلویزیون گرفته‌اند

به گزارش خبرنگار لیزنا، نقد و بررسی کتاب «پساتلویزیون در ایران» روز شنبه، 25 آذرماه با حضور سیدجمال الدین اکبرزاده جهرمی؛ مولف کتاب، احمد میرعابدینی؛ استاد علوم ارتباطات، عبدالله گیویان؛ رئیس مرکز پژوهش و اسناد دفتر ریاست جمهوری، هادی خانیکی؛ مدیر دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی و مصطفی اسدزاه، دبیر جلسات نقد کتابهای  پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت ارشاد در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد. 

این کتاب پیش از این در قالب یک پژوهش در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت ارشاد به چاپ رسیده بود و هم اکنون در قالب یک کتاب برای مخاطبین عرضه شده است. نام کامل این کتاب «پساتلویزیون در ایران: پیامدهای همگرایی بر سیاست‌گذاری رسانه‌ای» است و مولف در این کتاب با ارائه تحلیلی از دوره‌های مختلف تلویزیون در ایران فضای کنونی و در پیش‌روی این رسانه و چالش‌های به وجود آمده از شکل‌گیری رسانه‌های جدید را بررسی می‌کند.

رویکرد تلویزیون با همگرایی رسانه، پرسش اصلی کتاب است

اکبرزاده جهرمی در ابتدای جلسه درباره کتاب گفت: نام پساتلویزیون در عنوان این کتاب انتخاب شده است ولی در متن کتاب این نام خیلی کم به کار گرفته شده است. اتفاقات زیادی در دنیای رسانه در حال رخ دادن هستند و صدا و سیما که بازیگر اصلی این حوزه است به آن بی‌توجهی کرده است. دغدغه من نسبت به تلویزیون دلیل اصلی نگارش این پژوهش است. پرسشی که در این کتاب مطرح می‌شود این است که صدا و سیما چه رویکردی نسبت به پدیده همگرایی رسانه داشت و چگونه از این فضا تاثیر گرفت. 

نویسنده کتاب «پساتلویزیون در ایران» افزود: تلویزیون در غرب یک دوره با ثبات را تجربه کرد که تا دهه 1980 میلادی ادامه داشت؛ زیرا رغیبب جدی دیگری نداشت. در ایران این ثبات به خاطر مسائل اجتماعی مانند انقلاب و جنگ و دور ماندن ایران از تکنولوژی‌های روز بیشتر هم ادامه داشت. با وجود رسانه‌های جدید مانند اینترنت و همچنین سیاست‌های نئولیبرالی غربی که به آزادسازی بازار و کاهش مداخله دولت‌ها در رسانه انجامید، همگرایی رسانه‌ها بیشتر شد.

اکبرزاده جهرمی درباره رویکرد تلویزیون در ایران به پدیده همگرایی رسانه عنوان کرد: در یافته‌های این کتاب تلویزیون در ایران به سه دوره پیشاهمگرایی، دوره گذار به همگرایی و دوره پساهمگرایی تقسیم شده است. دوره اول از آغاز تاسیس تلویزیون در سال 1337 آغاز می‌شود و تا اواسط دهه 1370 ادامه دارد. در این دوره تلویزیون از ثبات قابل توجهی برخوردار است. دوره دوم از اواسط دهه 1370 آغاز می‌شود و تا اوایل 1390 ادامه دارد که استفاده از تجهیزات ماهواره ممنوع اعلام می‌شود و فیلترینگ و محدودیت اینترنت راه‌های مقابله با رسانه‌های جدید هستند. دوره کنونی که از اوایل دهه 1390 آغاز می‌شود، دوره‌ایست که تلویزیون به سمت همگرایی رفته و اینترنت با سرعتی بهتر و آزادتر در اختیار مخاطبین قرار گرفته است.

وی درباره دوره کنونی همگرای تلویزیون بیشتر توضیح داد: واکنش صدا و سیما به همگرایی رسانه در دوران کنونی رویکردی مهندسی فرهنگی است. اکثر کسانی که در این حوزه سیاست‌گذاری می‌کنند مهندسین هستند و نگاهشان بیشتر به تحولات فنی است.

مشکل اصلی کتاب نداشتن نگاه تاریخی به تحولات است

در ادامه جلسه عبدالله گیویان، رئیس مرکز پژوهش و اسناد دفتر ریاست جمهوری با تمجید از تالیف کتاب، نقدهایی نسبت به آن ایراد کرد. وی گفت: مشکل اصلی این کتاب نداشتن نگاه تاریخی و اجتماعی به تحولات کشور در دوره‌های مختلف است. تلویزیون در ایران را نمی‌توان مانند تلویزیون در اروپا و آمریکا بررسی کرد زیرا تحولات تاریخی-سیاسی هر کشور است که سیاست‌گذاری‌های رسانه را شکل می‌دهد. تلویزیون ایران در دنیا بسیار خاص است.

وی همچنین درباره استفاده از تئوری‌های غربی در تحقیق‌های بومی اظهار داشت: نظریه‌ها نیز خاستگاه اقلیمی فرهنگی دارند و گاها با فرهنگ و تاریخ ما سازگاری ندارند.

گیویان افزود: نویسنده کتاب درباره بعضی از موضوعات به صراحت موضع خود را مطرح نمی‌کند که به احتمال زیاد دلیل آن خودداری از مطرح کردن بعضی انتقادات است. ولی همین موضوع یکی از ضعف‌های آن به حساب می‌آید. به طور مثال من بعد از خواندن کتاب متوجه نشدم که نویسنده مخالف سیاست نئولیبرالیسم ‌است یا موافق آن.

وی درباره مهندسی فرهنگی گفت: موضوع مهندسان در عرصه فرهنگ که در این کتاب به خوبی به آن اشاره شده است از معضلات اصلی تلویزیون است. سیاست‌گذاری‌های ما تلقی مهندسانه دارند و به این دلیل کارآمد نیستند. این دلیل بر جامعه‌شناسی زدگی در حوزه فرهنگ است که بعضی‌ها می‌خواهند با نگاه بیرونی و حساب و کتاب فنی در فرهنگ تاثیرگذار باشند که امکان‌پذیر نیست.

گیویان که خود سابقه فعالیت در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را دارد ابراز امیدواری کرد که کتاب‌های این چنین با رفع کاستی‌های کتاب حاضر، در آینده به چاپ برسند.

احمد میرعابدینی، استاد علوم ارتباطات که او نیز سابقه کار در صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران را دارد چاپ این کتاب را «گشایش خوبی» درباره بحث و بررسی مسائل تلویزیون در ایران دانست.

کتاب «پساتلویزیون در ایران» کاری مهم است

هادی خانیکی، مدیر گروه ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی انتشار این کتاب را کاری مهم توصیف کرد و گفت: این کتاب به رغم کاستی‌هایی که دارد، پرسش‌های خوبی را مطرح می‌کند.

وی ادامه داد: ما هم‌اکنون در عصر پساهمگرایی زندگی می‌کنیم ولی پاسخ‌های که به این عصر می‌دهیم سنتی و پیشاهمگرایی است. این امر ما را با تناقض جدی روبرو کرده است. راه حل این مسئله روی آوردن به سیاست‌های دموکراتیکی مشارکتی است.

خانیکی افزود: من معتقد هستم که در تلویزیون دیگر نمی‌توانیم با دادن یک پیام واحد مخاطب را جذب کنیم. سیاست موفق آن است که تفاوت‌ها را به رسمیت بشناسد و برای جلب سلایق مختلف بکوشد. ما هم‌اکنون با رسانه‌هایی مواجه می‌شویم که مخاطب خرد دارند. اهمیت مخاطب خرد کمتر نیست زیرا با رشد فردگرایی گفتگو با مخاطب به مخاطره افتاده است.

این جلسه با بخش پرسش و پاسخ و اهدای لوح تقدیر به اساتید حاضر به پایان رسید.