کتابخانه ملی؛ میراث‌دار میراث مکتوب ایران +عکس

رفیعی درباره هدف کتابخانه ملی از حضور در این نمایشگاه گفت: کتابخانه ملی در هر کشوری منحصر به فرد است. کتابخانه ملی متولی بحث کتاب  و در سطح کلان متولی بحث میراث مکتوب در کشورها محسوب می‌شود. این کتابخانه هم میراث‌دار میراث مکتوب است و هم میراث ساز. کتابخانه ملی لایق‌ترین بخش و عنصر  در حوزه فرهنگی کشور بوده که در نمایشگاه کتاب حضور می‌یابد. ما هم انتشارات و هم بخش‌های سراسری مثل فیپا، شناسنامه کتاب داریم، بنابراین به نوعی غرفۀ غرفه‌داران محسوب می‌شویم. در واقع  اگر مردم با ناشران سر و کار دارند و ناشرین با ما.

وی همچنین افزود: از طرف دیگر ما دارای منابع بسیار ارزشمندی مثل نسخ خطی هستیم، به هرحال بحث کتاب از دیرباز وجود داشته است. در داخل ایران حدود 400هزار نسخه خطی را کشف و فهرست نویسی کرده‌ایم ، با این وجود نسخ بسیاری در ایران و همینطور خارج از ایران در منطقه ایران فرهنگی و ایران تاریخی وجود دارند که در شرایط نامناسبی نگهداری می‌شوند. بنابراین ما در اینجا بخشی به نام نسخ خطی داریم و با اطلاع‌رسانی از مردم می‌خواهیم که اگر نسخه خطی دارند بدون ترس آن را در اختیار ما قرار دهند تا به اسم خودشان به عنوان مالک نسخه نگهداری می‌کنیم. یکی از دلایلی که باعث شده در نمایشگاه شرکت کنیم همین مسأله است. بخش‌های دیگر غرفه شامل بخش اسناد، کتاب‌های غیرکتابی مانند عکس، نسخه و فیلم هستند و به همین دلیل فراتر از نمایشگاه حاضر شده‌ایم. کتاب بخشی از فعالیت‌های ما است که با آن مجوز حضور در نمایشگاه برای ما فراهم می‌شود. فیپا فهرست‌نگاری پیش از انتشار است که شناسنامه کتاب محسوب می‌شود و شماره استانداردی است که کتاب با آن شناخته می‌شود. به دلیل اینکه با ناشران سر و کار داریم این بخش را عرضه کرده‌ایم تا پاسخگوی سؤالات ناشران باشیم.

رفیعی نسخ خطی را فرهنگ مکتوب ما دانست و بیان کرد:  نسخ خطی به عنوان میراث مکتوب ما هویت بخش آینده ما است، یعنی با نگاه به گذشته برای آینده برنامه‌ریزی می‌کنیم. یکی از عناصر مهم گذشته ما بحث نسخ خطی است، بنابراین باید آن را حفظ کرده و به کشورهای دیگر نیز نشان دهیم. بسیار مهم است که کشورهای دیگر بدانند با کشوری روبه‌رو هستند که فرهنگ مکتوب چند هزار ساله دارد. حفظ کردن این نسخ نیازمند ساز و کاری است، برای مثال آنها را اسکن و در قالب ایمیج روی سایت کتابخانه بارگذاری می‌کنیم. البته باید این نسخ را به صورت مکتوب و قابل سرچ (جستجو)  نیز دربیاوریم، به این روش می‌توانیم حجم اطلاعات قوی و اصیل درباره فرهنگ ایران در فضای اینترنت و وب افزایش پیدا کند. از طرفی هم در حوزه ایران و اسلام و هم در حوزه تشیع باعث می‌شود که محتوای این حجم اینترنتی را که علیه ماست تا حدودی به نفع خود تبدیل کنیم.

وی همچنین افزود: از طرف دیگر بهتر است محتوای نسخ را به زبان بین المللی انگلیسی ترجمه و بازچاپ کنیم. برای این کار نهادهای مختلف باید همکاری کنند و کتابخانه ملی به عنوان محور، اقدامات لازم را انجام دهد. نسخه‌های فاکسیمیلیه (نسخه برگردان عکسی) زیادی از نسخ مختلف به چاپ رسیده است؛ اما از آنجایی که نسخه فاکسیمیله نسخه فاخری محسوب شده و به جلد و کافذ وزینی نیاز دارد، بودجه زیادی هم لازم دارد.

مشاور ارتباطات سازمان اسناد و کتابخانه ملی در خصوص تهیه فهرست نسخ خطی خارج از ایران گفت: «معجم المخطوطات العراقیه» را در 20 جلد منتشر کرده‌ایم که درآن تراث فرهنگی تشیع را جمع‌آوری و فهرست‌نویسی کرده‌ایم. اما در زمینه نسخ خطی فارسی در خارج گروه‌های مختلف از جمله سازمان فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی و رایزن‌های فرهنگی باید همکاری داشته باشند تا بتوان این نسخ را جمع آوری و یا اسکنی از آنها تهیه کرد.

او درباره اهمیت دستاوردهای این کتابخانه اظهار داشت: در آغاز ورود به پنجاهمین سال تأسیس اسناد ملی قرار داریم، بنابراین باید دستاوردها و فعالیت‌های خود را در معرض عموم قرار دهیم. بخشی از اسناد مربوط به  تأسیس کتابخانه ملی،  دست‌خط بزرگان فرهنگ و ادب و سیاست ایران مانند امیرکبیر، ناصرالدین شاه و محمدعلی جمالزاده، کتاب‌های خطی از جمله قرآن کریم، دیوان حافظ و گلستان سعدی را در نمایشگاه به نمایش گذاشته‌ایم و مورد استقبال بازدیدکنندگان قرار گرفته است. در واقع بخشی از ظرفیت و پتانسیل سازمان اسناد ملی را در این غرفه نمایش داده‌ایم.

رفیعی درباره میزان استقبال از غرفه بیان کرد: استقیال در روزهای تعطیل مانند پنجشنبه و جمعه بسیار زیاد است و می‌توان مهمترین برنامه‌ها را در این روزها برگزار کرد. با وجود شرایط فعلی اقتصادی و گرانی کاغذ استقبال خوب بوده است. البته باید ببینیم که چه میزان از این استقبال به خرید منتهی می‌شود.

وی در خصوص تاثیر نمایشگاه کتاب در ترویج فرهنگ کتابخوانی گفت: برگزاری نمایشگاه در این امر بی‌تأثیر نیست اما تصور کتابخوان کردن مردم در طی این 10 روز درست نیست. کتابخوان شدن فرهنگی است که در باید بلند مدت جا بیافتد و باید از مدارس شروع کنیم؛مانند ایجاد زنگ داستان‌خوانی یا انتشار داستان‌های نوشته شده توسط دانش‌آموزان در سطح هر منطقه توسط مدرسه آنها برای علاقمند کردن بچه ها به کتاب. به طور کلی برنامه‌های زیادی می‌توان انجام داد که از بچگی کودکان با کتاب انس پیدا کنند.

رفیعی درباره آثار عرضه شده در این غرفه اظهار داشت: ما ناشری تخصصی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و همچنین اسناد و علوم آرشیوی هستیم. معمولا نیز مخاطبان خاص خود را داریم. اما کتاب‌های شاخص ما «سر عنوان‌های موضوعی» به عنوان میراث بزرگانی چون زنده یاد پوری سلطانی و همچنین استادانی مانند کامران فانی و فیروزان زهادی، در پنج جلد چاپ شده، «معجم المخطوطات العراقیه» به عنوان میراث مکتوب تشیع عراق، «تاریخ شفاهی» با موضوع مصاحبه با رجال سیاسی و فرهنگی و علمی و اقتصادی زمان پهلوی نام دارند که در نمایشگاه عرضه کرده‌ایم.

وی در خصوص تعامل و ارتباط با کشورهای دیگر گفت: نمایشگاه هر سال مهمان ویژه دارد که امسال چین مهمان ویژه شده است. با توجه به اینکه کتابخانه ملی  به عنوان میزبان اصلی مهمان در این دوره انتخاب شده بود،  با چین تفاهم‌نامه‌ای امضا کرده‌ایم و آنها در کتابخانه ملی حضور یافتند. مراودات بسیار خوبی با چین ایجاد کرده‌ایم، در حیطه کشورهای دیگر نیز فعالیت‌های گسترده‌ای داریم. بخش روابط عمومی و بین‌الملل ما در این زمینه بسیار فعال است و تفاهم‌نامه‌هایی با کشورهای مختلف به ویژه با کشورهای همسایه از جمله ارمنستان، ترکیه و آذربایجان برای تبادل کارشناس، تبادل میراث مکتوب و فرهنگی امضا کرده‌ایم. به تازگی اتاق ترکیه را نیز در کتابخانه ملی افتتاح کرده‌ایم. کارشناسان بخش مرمت برای بر گزاری کارگاه‌های آموزشی به کشورهای منطقه فرستاده می‌شوند از طرفی نیز کارشناسان اروپایی برای ارئه خدمات به کتابخانه ملی می‌آیند.

وی انتقاداتی نیز از محل برگزاری نمایشگاه داشت و گفت: باید مکان مخصوصی برای نمایشگاه وجود داشته باشد و شهر آفتاب ایده خوبی بود که به خوبی اجرا نشد. شهر آفتاب فضا و سیستم تهویه هوای مناسبی دارد اما متأسفانه بخشی از زیرساخت‌ها آماده نبود و بهانه‌ای شد که به مصلی برگردیم. باید با در نظر گرفتن تدارکاتی شهر آفتاب را مهیا کنیم. شهر آفتاب دسترسی مناسبی دارد که از ترافیک شهری بهتر است. برگزاری چنین نمایشگاهی در سطح شهر باعث افزایش حجم ترافیک می‌شود و تأثیر منفی بر آن می‌گذارد. از طرف دیگر مصلی قداستی دارد و مناسب برای برگزاری نمایشگاه نیست و این کار منطقی و معقول نیست. شهرآفتاب نمایشگاهی‌تر ساخته شده بود.

او ادامه داد: باید بحث درباره مکان نمایشگاه آینده نگارانه‌تر بررسی شود. به هرحال مصلی محل موقتی برای نمایشگاه است و باید زیرساخت‌های شهر آفتاب درست شود. البته برخی از ناشران معتقدند که برگزاری نمایشگاه در مصلی باعث افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان شده است اما بسیاری دیگر چینین نظری را نداشته و بر این عقیده‌اند که میزان مراجعه‌کنندگان تغییری نکرده و به همان نسبت که از مصلی استقیال می‌شود از شهر آفتاب نیز استقبال می‌شد. یکی دیگر از مزایای شهرآفتاب این بود که مراجعه‌کنندگان از شهرهای اطراف تهران راحت‌تر می‌توانستند در نمایشگاه حضور پیدا کنند. درباره محل نمایشگاه باید بحث‌های فرهنگی را نیز در نظر گرفت.

وی در پایان اظهار داشت که با فرهنگ‌سازی مناسب درقالب فیلم و سریال درباره مشاهیر بزرگ می‌توان به ترویج کتاب پرداخت، البته نباید کتاب را جایگزین دیگر رسانه‌ها کرد، بلکه کتاب باید همسو و هم‌راستای آنها پیش برود.