نقص عمده رتبه بندی‌های جهانی؛ عدم انداره گیری کیفیت آموزش

 دکتر جعفر مهراد رییس بخش علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز با بیان این مطلب به لیزنا، گفت: نظامهای رتبه بندی مانند کیو اس، تایمز و شانگهای پیوسته نتایج رتبه بندی دانشگاهها را تحت عناوین مختلف از جمله رتبه بندی کلی، رتبه بندی موضوعی، دانشگاههای زیر 50 سال قدمت و غیره منتشر می کنند.

وی ادامه داد: سازمانهای رتبه بندی متفاوتند، اما الگوی رتبه بندی به طورکلی یکسان و شبیه بهم است: تعدادی از بهترین موسسات آموزش عالی ایران آزادانه سقوط می کنند.

بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام بیان کرد: رتبه های کم دانشگاهها در نظامهای رتبه بندی هشداری است برای روسای دانشگاهها که از سال 2003 میلادی هر سال نتایج آن را مشاهده می کنیم. درحالیکه رتبه بندیها اهمیت و اعتبار جهانی دارند، اما تنها بخش کوچکی از تصویری را که دانشگاهها فعالیت می کنند، ارایه می دهند.

وی افزود: عدم توجه به آنچه که رتبه بندیها درواقع مورد سنجش قرار می دهند، نتیجه ای جز کم اعتباری بی جا ببار نیاورده و موسسات آموزش عالی کشور و سایر دانشگاههای جهان به شدت صدمه می بینند.

مهراد بیان کرد: تقریبا 20 نظام رتبه بندی وجود دارد که دانشگاهها را رتبه بندی می کنند. این نظامها از روش شناسیهای متفاوت با وزنهایی که به شاخصهای رتبه بندی اختصاص می دهند، که خود نیز گوناگون است استفاده می کنند. روی هم رفته، نظامهای رتبه بندی جهانی شاخصی از بروندادهای پژوهشی هستند. نقص عمده در ارتباط با رتبه بندی‌های جهانی آن است که این سیستمها کیفیت آموزش را اندازه گیری نمی کنند.

وی گفت: در فضایی که در آن آموزش عالی به شدت بین المللی شده است رتبه بندیهای جهانی عامل و خصیصه مهمی برای رقابت جویی های ملی بحساب می آیند.

 به گفته این استاد دانشگاه رتبه بندی یک چیز عجیبی نیست. مساله بزرگ آن است که رتبه بندیها آن چیزی را که مردم فکر می کنند نمی سنجند، و قطعا هر چیزی را نیز درباره آموزش اندازه گیری نمی کنند.

وی تصریح کرد: بیش از 60 درصد روش شناسیها به بروندادهای پژوهشی و استنادها تعلق دارد. این مورد گرچه جنبه های مهمی از فعالیتهای علمی است، اما برای تمام دانشجویان دانشگاه مهمترین عامل نیست. فقدان یک معیار استاندارد شده برای سنجش کیفیت آموزش منجر به معیارهای سوال برانگیزی شده است که از آنها برای سنجش آموزش مانند نسبت استاد به دانشجو و شهرت و اعتبار دانشگاه استفاده می شود.

استاد دانشگاه شیراز ادامه داد: انتخاب دانشگاه توسط دانشجو صرفا براساس رتبه دانشگاه در نظامهای رتبه بندی مطلوب نیست. باید به خاطر سپرد که دانشگاهها به طور کلی موسساتی چند وجهی اند. از این رو، یک دانشگاه ممکن است در بعضی رشته های موضوعی خوب بوده و در بعضی دیگر بسته به تخصص و خبرگی در وضعیت برتر و شرایط مناسبی نباشد.

مهراد افزود: رابطه ایران با صنعت رتبه بندیهای جهانی دایر و برقرار است، اما روسای دانشگاههای کشور باید از اهمیت عملکرد دانشگاههای خود در نظامهای رتبه بندی به خوبی آگاه باشند. حضور تعدادی از دانشگاههای کشور مانند تهران، صنعتی شریف و صنعتی اصفهان در رتبه بندیهای بین المللی نشان از برقراری ارتباط و توجه به معیارها و شاخصهای رتبه بندی و رقابتهای ملی و بین المللی است.

بنیانگذار ای اس سی گفت: ارتقای عملکرد همیشه اهمیت دارد. مساله زمانی رخ می دهد که گاهی دانشگاهها اولویتهای خود را تغییر داده و به طیفی از فعالیتهای دیگر و بدون هدف می پردازند. در مصاحبه ها و خبرها می خوانیم که بعضی از روسای دانشگاهها  بیان می کنند که آنها به خاطر افزایش فعالیتهای دانشگاه دست به هر تلاشی که لازم باشد می زنند. درحالیکه دانشگاههایی که در نظامهای رتبه بندی حضوری پربار و موثر دارند به طور کلی به اولویتهای اجتماعی توجه دارند و به حرکت در مرزهای دانش نیز اهمیت می دهند. بعید می دانم این دانشگاهها به خاطر رقابت مثلا با دانشگاههای چین دست به هر اقدامی بزنند و اطمینان دارم که این دانشگاهها تصمیمات راهبردی خود را براساس نظامهای رتبه بندی اتخاذ نمی کنند.

دکتر مهراد گفت: 100 دانشگاه تراز اول 4 درصد دانشگاههای جهان را تشکیل می دهند و لذا از نظر آماری تفاوت خیلی کمی بین دانشگاهی با رتبه 30  و دانشگاهی با رتبه 40 وجود دارد. با توجه به روش شناسیهای رتبه بندی که امروز معمول است، اکنون غیر محتمل است که دانشگاههای ایران جزو 100 دانشگاه تراز اول جهان باشند. زیرا علت آن تا اندازه ای به این جهت است که مولفه های حاکم بر نظامهای رتبه بندی مبتنی است برمیزان بودجه ای که یک دانشگاه هزینه می کند. اگر قرار باشد پیامی از نتایج رتبه بندیها دریافت کنیم، این پیام آن است که سرمایه گذاری در آموزش عالی یک اصل کلی است. بسیاری از شاخصهای رتبه بندی های دانشگاهی در اصل تحت تاثیر منبعی قرار دارند که صرف توسعه دانشگاهها می شود.

نسبت استاد به دانشجو و بودجه های دانشگاهی/بهبود وضعیت جاری در آموزش عالی بسیار دشوار است

چهره ماندگار علمی کشور بیان کرد: در مورد ایران، مساله مهم نسبت استاد به دانشجو است. در ایران در سالهای گذشته جمعیت دانشجویی به سرعت رشد کرده و در مقابل،  سرمایه گذاریهای دولتی در آموزش عالی افزایش چندانی از خود نشان نمی دهد تا جاییکه دانشگاهها از کمبود بودجه رنج می برند. در این شرایط،  بهبود وضعیت جاری در آموزش عالی بسیار دشوار است.

مقایسه بودجه های دانشگاهی ایران با دانشگاههای تراز اول جهان که در نظامهای رتبه بندی از رتبه های بسیار بالایی برخوردارند نشان می دهد که رقابت دانشگاههای ایران با این دانشگاهها اگر نگوییم غیر ممکن است بسیار دشوار خواهد بود، هرچند که اخیرا فهرست 13 دانشگاه ایرانی در نظام رتبه بندی تایمز در گروه 980 دانشگاه جهان دیده می شود.

وی یادآوری کرد: امسال، طبق رتبه بندی کیو اس، انستیتو فناوری ماساچوست با 2/8 میلیارد دلار بودجه سالانه رتبه اول را به خود اختصاص داده است. ما می توانیم تعدادی دانشگاه برجسته داشته باشیم مشروط برآن که سرمایه گذاری در جهت توسعه علمی و تحقیقاتی در دانشگاههای جامع و صنعتی  و متناسب با اسناد بالا دستی صورت پذیرد. عدم تحقق یک درصد از تولید ناخالص داخلی برای پژوهش که امسال وعده آن داده شده است  دانشگاهها را همچنان  گرفتار کمبود و کسری  بودجه پژوهشی خواهد کرد.