داخلی
»گزارش
شکل گیری محصولات و خدمات با استفاده از پژوهش
به گزارش لیزنا، انجمن علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه قم به مناسبت گرامیداشت هفتهی پژوهش، وبیناری با عنوان «نقش رشتهی علم اطلاعات و دانششناسی در پژوهش و فناوری» با سخنرانی دکتر مهدی علیپور حافظی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در تاریخ ۵ دی ۱۴۰۰ در ساعت ۱۱ الی ۱۲ در محیط ادوبی کانکت برگزار کرد. در این نشست ابتدا بیگلری ضمن خوشامدگویی به شرکت کنندگان و تشکر از دکتر علیپور به خاطر برگزاری این نشست گفت : با توجه به اینکه اکثر افراد شرکت کننده از فارغالتحصیلان و دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانششناسی هستند، لازم است محدوده بحث مشخص گردد. همه استحضار دارند که در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، مباحث و محتواها و مطالبی چون جامعهشناسی، روانشناسی، فناوری اطلاعات و... میآموزیم؛ شاید خواندن این دروس این سؤال را پیش بیاورد که چرا ما در کنار مباحث تخصصی چون: مجموعهسازی، سازماندهی، ردهبندی و ... به مطالعه این درسهای جانبی میپردازیم؟ عموماً این درسهای حاشیهای ممکن است توسط اساتیدی ارائه شوند که اشرافی به رشتهی ما ندارند و این عدم اشراف یکی از چالشهایی است که وجود دارد. همه میدانیم که حوزهی علم اطلاعات و دانششناسی، ماهیت بین رشتهای دارد و این مبحث را مطرح میکند که قرار است از مبانی و مقدمات رشتههای دیگر استفاده کنیم که نتایج را به جامعه ارائه دهیم. با این مقدمه متوجه این موضوع میشویم که این مباحث قرار است راههایی را در اختیار ما قرار دهد که بتوانیم با درهمکرد آنها مسائلی از رشته را مرتفع کنیم که آن رشتهها به صورت تک تک و جدا جدا نمیتوانستند حل کنند.
وی گفت: کتابداری که محتوای وبگاهها را تأمین میکند و من به عنوان فردی که به حوزههای رابط کاربری، شناخت رفتار کاربران و ویژگیهای محتوا اشراف دارم، از چند علم در کنار هم استفاده میکنم که بتوانم کارم را به نحو احسن انجام دهم و اگر فردی از رشتهی روانشناسی و جامعهشناسی بخواهد نمیتواند خدماتی که من ارائه میدهم را انجام دهد و همین دانش تلفیقی است که خروجی کار مرا متفاوت میکند. هدف از مباحثی که مطالعه میکنیم، این است که بتوانیم به صورت چندوجهی به مسائل نگاه کنیم و بهره کافی ببریم. خیلی وقتها عدم شناخت دانشجوها و اساتید باعث میشود تا نتوان دانش مقدماتی را در دانشجویان شکل داد و این چالشی برای رشتهی ما است.
وی افزود: نکتهی بعدی کلمهی علم در عنوان رشته است. ما علیرغم اینکه از علوم دیگر استفاده میکنیم تلاش میکنیم نگاه عالمانه به رشته خودمان داشته باشیم. پژوهش و فناوری در رشتهی ما نقش مهمی میتواند ایفا کند؛ با بهرهگیری از فناوری میتوانیم پایهها و مبانی این علم را شکل دهیم که این امر میتواند از رشتههای دیگر گرفته شده یا در رشتهی شکل بگیرد و رشد کند پس مباحث مربوط به فناوری و پژوهش، بسیار پر رنگ و اثرگذار میشود.
در ادامه نشست دکتر علیپور گفت: از دیدگاه من پژوهش، هم در خدمت رشتهی علم اطلاعات قرار میگیرد و هم با بهرهگیری از پژوهش به دنبال این هستیم مبانی علمی را در رشته ایجاد کنیم تا بتوانیم محصولات و خدماتی که در رشته تولید میکنیم را شکل دهیم.
وی در ادامه صحبتهای خود گفت: در مراکزی که فعالیت میکنیم مثلاً مراکز اطلاعرسانی یا کتابخانهها، عموماً از رشتهی ما انتظار میرود که در تولید، تأمین، سازماندهی و اشاعهی محتوا مشارکت کنیم که این نیازمند بهرهگیری از پژوهش است و باید در حوزهی محتواها، ابزارهایی که در سازمان دادن به محتواها، اشاعهی محتوا و بهرهگیری از فناوریها، بهره گیری از پژوهش در شناخت مصرفکنندگان محتوا وجود دارد را بکار گیریم. پس پژوهش به صورت چندوجهی در تمام حوزههای فعالیتمان به ما کمک میکند. متأسفانه نگاهمان به پژوهش محدود است و همه جانبه نیست. دیدمان را باید در بهرهگیری از پژوهش گسترش دهیم.
وی گفت: نکتهی دوم این است که توجه کنید که در مطالبی که تقدیم می کنم از محتوا یا contactنام میبرم و به منبع اطلاعاتی اشاره نمیکنم. چرا که امروزه مخاطبان به دنبال محتوا هستند و قرار است محتوا کمک کند تا مسائل و مشکلات را برطرف کند. اگر محتوا مناسب نباشد با مشکل مواجه میشوند، پس باید محتوایی را ارائه دهیم که بتواند به حل مشکلی کمک کند.
وی گفت: ما دو گروه مخاطب داریم؛ یا برای ارتقاء دانش مراجعه میکنند یا برای حل مسئلهای. برای دستهی اول، ارائهی منبع مناسب است. مثلاً به کسی که قصد دارد یک باغ سیب ایجاد کند، اگر منبعی را معرفی کنیم که نحوهی کاشت، رسیدگی به باغ، انواع سموم و شیوهی نگهداری از درخت سیب را شرح دهد، مناسب است و میتواند به کاربر کمک کند.ولی وقتی کاربر، باغدار است و مشکلی در مورد آفت جدیدی برایش پیش آمده، اگر منبع معرفی کنم خیلی به کاربر کمک نمیکند، مشکل را رفع نمیکند و این نوع رفتار با این مخاطب، او را از کتابخانه فراری میدهد؛ چون نه تنها مشکلی حل نشد بلکه با معرفی چندین منبع مشکلش چند برابر میشود. او به دنبال مطلبی است که در چند گام مسئلهاش را حل کند. پس تفکیک بین انواع کاربران جهت بهرهگیری بهتر از خدمات ضروری است. باید بدانم مخاطب من کیست و چه نوع محتوایی نیاز دارد.
وی افزود: ما در رشتهمان به صورت سنتی، سازماندهی منابع را فرا گرفتیم ولی نتوانستیم این مطلب را در محتواهای آموزشیمان در دانشگاه ارائه کنیم. یک فارغالتحصیل رشته، باید بتواند محتوا را مدیریت کند. یعنی مثلاً راهکار کاربردی که فرد مبتلا به کرونا نیاز دارد و یا فردی که مطالعهای انجام میدهد که در یک جای کارش نیاز به یک سند علمی یا محتوای علمی دارد تا مشکل را چه در مطالعات، چه در فعالیتهایش برطرف کند. توجه به گردآوری، تولید، سازماندهی و اشاعهی محتوا به جای تمرکز محض روی منابع اطلاعاتی، به سمت ارائهی یک جمله، یک پاراگراف، یک صفحه، یک بخش، یک فصل از کتاب به جای خود کتاب، فیلم، فایل صوتی، پایان نامه یا ... لازم است. پس پژوهش به ما کمک میکند که خدمات غنیتر شود.
دکتر علیپور حافظی در ادامه افزود: ما هماکنون از پژوهش بهرهی کافی نمیبریم که خدماتمان را ارتقاء دهیم. پژوهشهای زیادی انجام میگیرد اما نتایجی از این پژوهشها که بتوانیم از آن در ارائهی محصولات استفاده کنیم خیلی کم است. رشته سعی میکند بدون توجه به نتایج پژوهشها مشکل مراجعان را حل کند. حلقهی اتصال این سه حوزه (کاربر، کتابدار، نتایج پژوهشها) باعث میشود خدمات را جایی ارائه دهیم که مشتریان حضور دارند. همانطور که شاهد بودید در دوران کرونا، کسب و کارها فعالیت حضوریشان را از دست دادند؛ مثلاً فروشگاه تولید مواد غذایی، لباسفروشیها، فروشگاههای لوازم خانگی و... . آنها بلافاصله با استفاده از درگاههای مجازی، فروشگاههای اینترنتی ایجاد کردند و مشتریان در این بستر حضور پیدا میکنند و کالا و خدمات دریافت میکنند. رشتهی علم اطلاعات علیرغم وجود زیرساخت لازم برای حضور در فضای مجازی، کمتر خودنمایی میکند و ما موفق عمل نکردیم و این باید ریشهیابی شود که یکی از موارد توجه نکردن به محتوا است.
دکتر علیپور مشکل دوم را در کمدانشی کتابداران در فعالیتهای بازاریابی دانست و گفت: کتابداران به عنوان متخصصان حوزه، دانش کمتری در حوزهی دیجیتال مارکتینگ دارند و نمیدانند چگونه عمل کنند. گمان میکنیم که فقط کافی است کتابخانه را دیجیتالی کنیم و کمترین توجهی به خدمات آنلاین نداریم. به بازاریابی محصولات و خدمات کمتر توجه میکنیم. معدود وبگاه یا پورتالی که فعالیت میکنیم توانسته خدمات آنلاین موردنیاز کاربر را ارائه دهد. شبکهی اجتماعی موفق یا وبلاگ موفق در حوزهی ما کم پیدا میشود. ایشان علت ناموفق بودن یا کمتوجهی به این موضوع را غریبه بودن کتابداران با بازار دیجیتال دانستند و افزودند ما باید بدانیم که در اینستاگرام چگونه محتوا را مدیریت کنیم، چه زمانی و به چه کسانی خدمات ارائه کنیم و محتواهایمان چه ویژگیهایی داشته باشند.
دکتر علیپور گفت: دو مسئلهی مهمی که در رشته با آن مواجهیم و ناشی از بحث پژوهش و فناوری است، (عدم شناخت درست نسبت به محتوا و عدم توجه به بازاریابی دیجیتال) است. در بحث فناوریها فکر میکنیم ما باید فناوری را ایجاد کنیم در صورتی که ما به عنوان رشتهای که محصولات و خدمات را به گروهی از جامعه ارائه میدهیم، نیازمند بهرهگیری از فناوریها هستیم. فناوری وجود دارد و مورد استفادهی حوزههای مختلف است. ویژگی اصلی این فناوری، جنرال بودن یا عمومی(public) بودن است و باید توجه کنیم که فناوری میتواند در امور به من کمک کند که فعالیت و خدمتم را ارتقاء دهم؛ مثلاً شبکههای اجتماعی سالیان سال است که توسعه پیدا کردند. برای پورتالها، ارائهی محتوای علمی جدی گرفته نشده و ما نمیتوانیم در مسیر فعالیت خودمان استفاده کنیم چون یا آشنایی نداریم یا آشنایی کم است یا آشنایی کاربردی نداریم؛ در صورتی که فناوری ها را باید عموماً باید شناسایی کنیم و قابلیتهایش را درک کنیم و بدانیم کجا مورد استفاده قرار دهیم.
وی گفت: توجه ویژه به موضوع بهرهگیری از فناوریها لازم است. ویژگیهای بسیاری از فناوریها به گونهای است که برای کتابخانهها ایجاد نشدهاند ولی ما به صورت محدود و غیرکاربردی استفاده میکنیم. مثلاً فناوری RFID را فقط در فروشگاهها استفاده میکنیم، در صورتی که میتوانیم بخش امانت کتابخانه را با استفاده از آن مکانیزه کنیم اما چون شناخت نداریم کمتر بهره میگیریم.
دکتر علیپور افزود: در پشتیبانی رشته از پژوهش، یک بخش بهرهگیری از پژوهش در توسعهی رشته است و یک بخش بهرهگیری از رشته در توسعهی پژوهش. رشته باید زیرساختهای پژوهش را فراهم کند که یکی از زیرساختها، تأمین محتوای مناسب نیاز کاربران است. پژوهشگران دنبال این نیستند که در کتابخانهی دیجیتالی، جستوجویی انجام داده و آن عمل منتج به بازیابی ده مقاله، سه کتاب و چهار پایاننامه شود. پژوهشگران امروزه فرصت مطالعهی تمام اینها را ندارند، اما اگر یک فصل از کتاب، دو بخش از مقاله یا چهار پاراگراف از پایاننامه را ارائه دهیم میتواند کمک کننده باشد. بنابراین ما باید زیرساخت را فراهم کنیم و از طریق مشاورهی پژوهشی در حوزهی شناسایی و تأمین محتوا به پژوهشگر کمک کنیم.
وی در ادامه گفت: نکتهی بعدی که باید توجه کنیم، این است که چه محصولات یا خدماتی را میتوانیم ارائه دهیم؟ اغلب افراد انتظار دارند که در نهاد کتابخانههای عمومی یا کتابخانهی ملی استخدام شویم. اما آیا این هدفی که تعریف کردیم متناسب با مطالبی که میخوانیم و انتظاری که جامعه از ما دارد هست یا نه؟ برای پاسخ به این سوالات لازم است که من نقش خودم را به صورت اثرگذار ایفا کنم. در عصر حاضر همه به دنبال محتوا آن هم به شکل مختصر و مفید هستند. رفتار خودمان را در شبکههای اجتماعی ببینیم محتواهای طولانی را نمیخوانیم به دنبال مطالب کوتاه هستیم، پس باید این ویژگی مخاطب را در نظر بگیریم. در این مورد خیلی از افراد موفق عمل میکنند و بسیاری از آنها شناختی از رشتهی ما ندارند و از حوزههای مختلف وارد این فضا میشوند. چرا ما موفق نیستیم و درست عمل نمیکنیم؟ ما که روی منبع بزرگی از ثروت نشستهایم، نمیدانیم چگونه آن را ارائه دهیم. ما باید فرض را بر این بگیریم که در هیچ نهاد دولتی قرار نیست استخدام شویم. خودمان فعالیتی شروع کنیم و برای خودمان و عدهای دیگر درآمدزایی کنیم. با نرمافزارهایی که در آن ماهریم یا از طریق طراحی و فروش وبسایت یا پورتال درآمدزایی کنیم یا حتی خودمان محتواهایی مناسب را از طریق پورتالها و وبسایتهایی که طراحی نمودیم ارائه نماییم و این بعد از مدتی برایمان درآمدزایی خواهد داشت.
وی گفت: پژوهش و فناوری در ارتقاء جایگاه خودمان به عنوان متخصصان حوزه کمککننده است. ما باید خودمان و جایگاه خودمان را ارتقاء بدهیم. دقت کنید که جامعه نیازمند حرفهها و رشتههایی است که بتوانند مسائل و مشکلات و چالشها را حل و رفع نمایند. اگر رشتهای نتواند، به زودی از بین خواهد رفت؛ همانطور که میدانیم خیلی از رشته ها بوده اند که اکنون نیستند و در مقابل رشتههایی که قبلاً نبوده اما اکنون هستند. رشتهها شکل میگیرند که در تسهیل زندگی افراد اثرگذار باشند. پس ما باید بتوانیم در تسهیل سازی زندگی مردم نقشی داشته باشیم والا جامعه ما را پس خواهد زد. اگر نگاهمان سنتی باشد جایگاه خود را در رقابت با گوگل و پایگاههای اطلاعاتی و شبکههای اجتماعی از دست خواهیم داد. همانطور که میبینید اینستاگرام در ارائه و مدیریت محتوا موفق عمل کرده است.
در بخش پرسش و پاسخ دکتر یعقوب نوروزی استاد گروه علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه قم ضمن تشکر از سخنرانی دکتر علیپور ابراز امیدواری کرد که مطالب گفته شده پیادهسازی شود و منتشر شود و در دسترس عموم قرار گیرد که خود این پیادهسازی و انتشار مطالب کارگاه، تولید محتوا محسوب میشود و با ارائه به تصمیمگیران و بالادستان میتواند به لحاظ بازاریابی برای رشته بودجهها را افزایش دهد.
سپس دکتر عبادلله گفت:منعکس شدن این مطالب خیلی خوب است و در مورد حالت جزیرهای کارگاهها تأکید کرد باید این مطالب در جایی به صورت منسجم و یکجا ذخیره شود.
سپس دکتر علیپور گفت: در نشستها دانش یک یا چند نفر به افراد دیگر منتقل شده و اگر دامنه گستردهتر باشد، اثرگذاری اش بیشتر است. مثلاً در مدیریت محتوا میتوانیم کارمان را از اینجا شروع کنیم که همین محتوای نشستها را مدیریت کنیم و مطالب مفید را استخراج کنیم، کلیدواژه و مدخل و منبع به آن بدهیم تا مباحث در اختیار دیگران قرار گرفته و استفاده شود و بتوانیم در بحث بازاریابی هم مؤثر و کارآمد باشیم.
دکتر علیپور در پاسخ به سوال آیا انجام خدمات پژوهشی به طور کامل با دریافت هزینه از پژوهشگران، میتواند یک فرصت شغلی برای متخصصان علم اطلاعات باشد یا خلاف اخلاق حرفهای است؟ گفت: این نکته چند وجه دارد. یکی اینکه نیازی در جامعهی پزشکی وجود دارد که نشان میدهد فارغ التحصیلان رشتهی ما میتوانند کمککننده باشند. اما نکتهی دوم این است که به لحاظ اخلاق حرفهای نباید این کار انجام شود و باید فقط به عنوان دستیار و مشاور به پژوهشگران کمک شود. واگذاری کامل کارهای پژوهشی و خریدن پایاننامه و سفارش گرفتن برای تحقیقات علمی که در جامعهی ما به وفور دیده میشود، مشکل دارد. عموماً پژوهشگران از پیشینه، شناختی ندارند یا تخصص کار پژوهشی ندارند و ما میتوانیم به عنوان پشتیبان پژوهشی یا مشاور به آنها کمک کنیم.
گزارش :عاطفه رحمتی، دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه قم
۱. از توهین به افراد، قومیتها و نژادها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهامزنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیامها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمانها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.