کتابخانه‌های عمومی باید به فضای گفتمان و تعامل تبدیل شوند

به گزارش لیزنا، سومین پیش نشست همایش بین‌المللی طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی، با عنوان «پیوند زیربنایی خدمات‌رسانی کتابخانه‌های عمومی با صلح و حقوق بشر» با حضور اصلی عباسی مدیر روابط بین‌الملل کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو در دانشگاه شهید بهشتی، دکترای حقوق بین‌الملل، عضو کمیسیون جهانی حقوق محیط زیست، عضو اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، عضو مرکز ILM دانشگاه دورهام، به عنوان سخنران این نشست و لیلی سیفی، دانشیار دانشگاه بیرجند، دبیر این نشست برگزار ‌شد.

 در این نشست لیلی سیفی دبیرعلمی همایش با اشاره به مهلت ارسال مقالات عنوان کرد: در راستای برگزاری همایش طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی، دانشجویان و پژوهشگران تا 30 بهمن‌ماه مقالات خود را به منظور هر چه غنی‌تر برگزار شدن همایش ارسال کنند.

دبیرعلمی همایش با اشاره به چاپ مقالات برگزیده عنوان کرد: مقالات برتر این همایش در مجله تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی و مقالات انگلیسی در مجله علوم اطلاع‌رسانی و مدیریت اطلاعات با نمایه اسکوپوس چاپ خواهد شد.

سیفی با اشاره به سند چشم انداز نهاد کتابخانه‌های عمومی 1404 تصریح کرد: طبق این سند،کتابخانه‌های عمومی به عنوان مرکز یادگیری مادام‌العمر و مرکز ارتقادهنده آگاهی و دسترسی برابر و آزادانه شهروندان به اطلاعات در نظر گرفته شده‌است. بیانیه ایفلا و یونسکو در سال 1994 و قوانین 5 گانه رانگاناتان هم همین را گفته‌اند. حقوق بشر و کتابخانه‌های عمومی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.

اصلی عباسی مدیر مرکز روابط بین‌الملل مرکز تحقیقات و کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو در دانشگاه شهید بهشتی نیز در این نشست با اشاره به پیوند زیربنایی خدمات کتابخانه‌های عمومی با صلح و حقوق بشر عنوان کرد:  فلسفه وجودی کتابخانه‌های عمومی خدمت به مصلحت و خیر جمعی است. کتابخانه عمومی برپایه اصول اخلاقی استوار است و سهم غیرقابل انکاری درشکل‌گیری حیات مثمر نسل‌های فعلی و پایه‌ریزی آینده‌ای امیدبخش دارند.

این پژوهشگر حقوق بشر ادامه داد: کارکردهای حقوق بشری کتابخانه‌های عمومی حاصل نمی شود به جز اینکه  منابع موجود در کتابخانه‌ها توسعه پیداکنند، تا بتوانند پاسخگوی نیازها و سلیقه‌های متنوع شهروندان باشند. صلح و نفی خشونت در هیچ جامعه ای تحقق پیدا نمی‌کند مگر اینکه خدمات کتابخانه‌های عمومی چنان توسعه پیداکند که این خدمات به بخشی جداناپذیر از زندگی روزمره همه‌ی شهروندان تبدیل شود.

وی با اشاره به وظایف کتابخانه های عمومی تصریح کرد: دو وظیفه مهم کتابخانه‌های عمومی در پیوند حقوق بشر و صلح، نقش بی‌بدیل آن‌ها در تسهیل آموزش عمومی و ایجاد فرصت یادگیری مادام‌العمر برای تمامی افراد در سنین مختلف است.

عباسی ضمن تشریح کارکردهای حقوق بشری کتابخانه‌های عمومی در ارتباط با حقوق بشر، نفی خشونت و صلح‌جویی در جامعه تاکید کرد: منابع رایگان دانش و اطلاعات، تسهیل حق دریافت اطلاعات، مقابله با جهل و نادانی و خشونت، از میان بردن فاصله میان گروه های متنوع اجتماع ، مراکزی برای حمایت و تقویت آموزش رسمی دانش‌آموزان و دانشجویان، ایجاد فرصت یادگیری مستقل و ظرفیت آموزش فردی، مساعدت به استحکام ریشه‌های تحقیق و پژوهش و ارائه خدمات رایگان و یا بسیار ارزان به محرومان از جمله کارکردهای حقوق بشری کتابخانه‌های عمومی است.

این عضو کمیسیون جهانی حقوق محیط زیست در ادامه گفت: بعد مهم دیگر از پیوند زیربنایی کتابخانه‌های عمومی با حقوق بشر و صلح، در روند تحقق آزادی اطلاعات و حق بر اطلاعات تجسم پیدا می کند. مساله نخست در ترسیم و تبیین چنین بعدی این است که مفهوم حقوق بشر  از چه منبعی نشات گرفت است؟ 

وی در ادامه به نظریه پردازان حوزه حقوق بشر از قبیل جان لاک، جان والز ، رونالد دورکین، جرمی بنتام و دیدگاه بلوک سوسیالیسم سابق(مارکسیسم) اشاره کرد و به دیدگاه دین مبین اسلام به مساله حقوق بشر اشاره کرد و گفت:   در دین اسلام که مفاهیم چون حق، عدالت و کرامت انسانی را به رسمیت می‌شناسد می توان توجیه وجودی و ریشه حقوق را استنباط کرد.

عباسی ماهیت مفهومی و خاستگاه حقوقی حق بر آزادی اطلاعات را به عنوان مهمترین حق بشری که با ابزار خدمات کتابخانه‌های عمومی قابل تحقق است، برشمرد و گفت: آزادی اطلاعات را می‌توان به عنوان یکی از آزادی های اساسی و حقوق بشری شهروندان تعریف کرد که دسترسی شهروندان به اطلاعات معتبر و صحیح را تضمین می‌کند.

 عضو اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت ضمن اشاره به ارتباط میان آزادی اطلاعات و آزادی بیان تصریح کرد: آزادی اطلاعات و آزادی بیان به فرایند شکل گیری نظرات و عقاید ارتباط دارند. اطلاعات مبنای شکل‌گیری نظرات است و بدون اطلاعات نمی‌توان نظرات را ابراز کرده و دیگران را متقاعد کرد. بدون اطلاعات مشارکت در امور اجتماعی نیز امکان‌پذیر نیست.

عباسی با طرح سوال تحت چه شرایطی اطلاعات به عنوان پیش زمینه‌ی ایجاد جامعه‌ی مردم سالار عمل خواهد کرد؟ ادامه داد: روند ارائه اطلاعات باید دارای دو شرط اساسی باشد: شرط ارائه‌ی اطلاعات که از طریق کتابخانه‌های عمومی قابل تحقق است ، شرط دسترس پذیری که متضمن تامین اطلاعات صحیح و به روز برای همه کاربران کتابخانه‌ها است. برای تحقق این شروط و در راستای رویکرد حقوق بشری کتابخانه‌های عمومی باید  به نیازهای کاربران مختلف و استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی توجه داشت.

این پژوهشگر حقوق بشر با اشاره به فقر فناوری و فقر اطلاعات تاکید کرد: فقر فناوری به معنای فقدان و عدم دسترسی به فناوری های کافی و لازم است که منجر به نابرابری های اقتصادی، آموزشی و اجتماعی شده که تاثیرات مخربی بر جامعه دارند و فقر اطلاعات نیز وضعیتی است که در آن افراد و اجتماعات از مهارت‌ها، توانمندی‌ها و منابع و ابزارهای لازم برای دسترسی به اطلاعات برخوردار نیستند.

وی به دلایل اصلی فقر اطلاعات اشاره کرد و گفت: ضعف زیرساخت‌های اطلاعاتی مانند عدم تخصیص بودجه کافی به نهادهای تامین کننده منابع اطلاعاتی، فقر اقتصادی محرومان، نبود مهارت‌های لازم جهت استفاده از اطلاعات و ضعف عملکرد یا فقدان ابزارهایی مانند کتابخانه‌های عمومی که در جهان معاصر که جهان بارش اطلاعات است، جستجو کرد.

عباسی، کتابخانه‌های عمومی را بخشی کلیدی از زیرساخت‌های اطلاعاتی هر کشوری تلقی کرد و گفت: از این رو، مجهز ساختن آن‌ها به فناوری‌های نوین، ترویج رویکرد حقوق بشری در این موسسات و افزایش سرمایه گذاری دولت و بخش‌های عمومی و خصوصی می‌تواند در تقویت زیرساخت اطلاعاتی کشور تاثیر چشمگیری داشته باشد.

وی اطلاعات را زمینه‌ساز بهره‌مندی از دانش دانست و دانش را زمینه غلبه بر جهالت و نادانی برشمرد و بیان کرد: مردمانی که قصد دارند سرنوشت خود را تعیین کنند ناگزیرند که به قدرت اطلاعات مجهز شوند. یکی از ابزارهای دستیابی به چنین قدرتی خدماتی است که کتابخانه‌های عمومی بدون تبعیض در اختیار همه شهروندان قرار می‌دهند.

عباسی تصریح کرد: با ارائه اطلاعات و منابع دانش، کاربران کتابخانه‌های عمومی  اطلاعات اساسی، هم درباره حقوق و هم درباره مسولیت‌های خودشان کسب می‌کنند و به دانش لازم برای مطالبه و تحقق حقوق بشری خودشان مجهز می‌شوند.

عباسی با اشاره به نقش کتابخانه‌های عمومی در ارتباط با صلح و حقوق بشر تاکید کرد: طبق بیانیه سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد، کتابخانه‌های عمومی باید رایگان بوده و خدمات خود را بر اساس اصل دسترسی برابر برای همگان و بدون هرگونه تبعیضی بر اساس سن، نژاد، جنسیت، مذهب، ملیت، زبان و موقعیت اجتماعی ارائه دهند. کتابخانه های عمومی در نقش عاملان فعال اجتماعی در آموزش صلح و حقوق بشر هستند.

مدیر روابط بین‌الملل مرکز تحقیقات و کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو در دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به برخی از چالش‌های کتابخانه‌های عمومی عنوان کرد: سرکوب اطلاعات، عدم کفایت آگاهی عمومی، کمبود و یا فقدان منابع مالی و بودجه کافی از چالش‌های کتابخانه‌های عمومی است. همه‌ی ما می‌دانیم بدون حمایت مالی کافی، کتابخانه‌های عمومی قادر نخواهند بود کارکردها، وظایف و مسئولیت‌هایی که از آن‌ها اتنظار می‌رود را اجرا کنند.

وی در پایان به ارائه چند راهکار و پیشنهاد پرداخت: کتابخانه‌های عمومی باید به فضای گفتمان و تعامل تبدیل شوند. فعال شدن کتابخانه‌های عمومی در روند آموزش صلح و نفی خشونت به شهروندان و با همکاری پژوهشگران گفتمان صلح را ترویج کنند زیرا صلح‌جویی و دوری از خشونت نیازمند آموزش است و به عنوان مکمل سیستم آموزشی، نهادی باکفایت‌تر از کتابخانه‌های عمومی برای اجرای این نقش نمی‌توان یافت. پررنگ‌تر شدن حضور کتابخانه‌ها در فضای رسانه، به ویژه شبکه‌های اجتماعی بر کارکردهای مهم و اطلاعاتی کتابخانه‌های عمومی باید تاکید شود و وجود منابع اطلاعاتی به روز و معتبر به اطلاع عموم مردم رسانده شود. مردم سالاری حقیقی بر پایه‌ی جامعه آگاه بنا نهاده می‌شود. یکی از وظایف اصلی کتابخانه‌های عمومی گردآوری، سازماندهی و ارائه منابع اطلاعاتی معتبر و به روز است تا امکان پرورش شهروندان آگاه و خواهان مشارکت در ساخت میهن فراهم شود.

 در پایان این نشست به سوال‌های شرکت کنندگان پاسخ داده شد.