جایگاه سوم بین المللی ایران در رشد کمیت پژوهش در میان 20 کشور برتر دنیا

به گزارش لیزنا، دکتر محمدجواد دهقانی ریاست ISC  در اجلاس معاونان پژوهشی دانشگاه های و روسای پژوهشگاه های کشور گفت: بررسی ها نشان می دهد که در سال 2021 تعداد مدارک علمی نمایه شده ایران در اسکوپوس به 77351 مدرک رسیده است. این رقم در سال 20 20 برابر با 71971 مورد و در سال 2019 به میزان 64988 مدرک بود.

دهقانی در ادامه سخنرانی گفت: لازم به ذکر است که اطلاعات سال 2021 در پایگاه های استنادی هنوز تکمیل نشده است و رقم ذکر شده مجدداً افزایش خواهد یافت. در حالی که مقالات علمی و آخرین یافته های پژوهشی محققان ایرانی در سال 2019 حدود 0.08% بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کرد در سال 2020 این رقم به 14% افزایش یافته است.

وی ادامه داد: بنابراین، تحقیقات و پژوهش های انجام شده محققان ایرانی در سال 2020 کیفی تر شده است. همچنین فعالیت های پژوهشی حاصله از مشارکت بین المللی ایران در سال 2019 حدود 27.4% بود که در سال 2020 به 30.7% افزایش یافته است. سهم مقالات یک درصد برتر پراستناد ایران در سال 2019 به میزان 1.2% بود که در سال 2020 به 1.3% رسیده است. این گروه از مقالات بیشترین تعداد استنادها در دنیای علم را کسب می کنند. همچنین سهم مقالات ایران از نشریات چارک اول در سال 2019 برابر با 38.7 درصد بود که در سال 2020 به میزان 41.8 درصد رسیده است .

رشد کمیت علم در سال 2020

رییس ISC گفت: نتایج حاصله از بررسی ها نشان می دهد که کل مدارک علمی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس از ایران در طول تاریخ (2020-1818 تقریبا 202 سال) برابر با 663077 مورد بوده که حدود 440934 مورد آن یعنی حدود 66 درصد آن در سخت ترین شرایط تحریم همه جانبه کشور یعنی سال های اخیر (2020-2013) بوده است.

وی ادامه داد:  هر چند هنوز اطلاعات 2021 در پایگاه های استنادی در حال تکمیل است با اینحال ایران در سال 2021 تعداد 77177 مورد رسیده است. این رقم در سال 2020 برابر با 71971 مدرک بود و در سال 2019 برابر با 64988 مدرک بود. بر این اساس میزان رشد علمی کشور در سال 2020 نسبت به سال 2019 حدود 10.7% است.

دهقانی افزود: در میان 20 کشور برتر دنیا، ترکیه از لحاظ میزان رشد تعداد مدارک در اسکوپوس در جایگاه نخست قرار دارد. از این کشور در سال 2020 تعداد 56642 و در سال 2019 تعداد 50725 مدرک در مجلات پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه شده است. بنابراین، رشد این کشور 11.7% است. ایتالیا، چین، اسپانیا و برزیل کشورهای دیگری هستند که در سال 2020 در رده های بعدی از لحاظ رشد کمیت علم قرار می گیرند. این کشورها به ترتیب حدود %11.4، %10.2، %10 و 7.5% رشد علمی داشته اند. 5 کشور انگلستان، فرانسه، آلمان، ژاپن و آمریکا کمترین رشد علمی را در بین 20 کشور برتری که بیشترین کمیت علم دنیا را تولید می کنند داشته اند. این 5 کشور به ترتیب 2.2%، 0.6%، 0.3%، 0.3% و منفی 0.8% رشد داشته اند.

رشد کیفیت علم در سال 2020

رییس ISC در ادامه گفت: متوسط استناد نرمال شده مقالات ایران در اسکوپوس در سال 2020 هم اکنون 1.14 است. این بدان معنی است که مقالات ایران 14% بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند. استنادها به صورت مرتب در حال تغییر هستند. بنابراین، این شاخص نیز به صورت مرتب در حال تغییر است.

وی افزود: هم اکنون میزان شاخص متوسط استناد نرمال شده برای مقالات ایران در سال 2019 در اسکوپوس 1.08 است، این بدان معنی است که مقالات ایران درسال 2019 حدود 0.08% بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت کرده اند. بنابراین در سال 2020 مقالات ایران 0.06% بیش از سال 2019 استناد دریافت کرده اند. اگر این مقدار را به تعداد استنادها تبدیل کنیم می بینیم که میزان استنادهای سال 2020 کمتر از سال 2019 است، اما در شاخص متوسط استناد نرمال شده که در اسکوپوس با عنوان Field weighted citation impact معرفی شده است تعداد استنادها بر حسب رشته و سال انتشار مقاله نرمال سازی می شود.

دهقانی افزود: مقاله ای که در سال 2019 منتشر شده با مقالات 2019 و مقاله ای که در سال 2020 منتشر شده با مقالات سال 2020 مقایسه می شود. بعبارت دیگر مقاله ای که در سال 2019 منتشر شده فرصت بیشتری برای دریافت استناد داشته تا مقاله ای که در سال 2020 منتشر شده است.

وی افزود: بررسی رتبه جهانی ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده در طول 10 سال گذشته نشان می دهد که کشور در سال 2011 در جایگاه 22 بود که به تدریج این جایگاه بهبود یافته است. به طوری که در سال 2018 و 2019 در جایگاه 17 و نهایتا در سال 2020 به جایگاه 16 ارتقا یافته است.

دهقانی ادامه داد: بنابراین ایران در بعد کیفیت پژوهش در طول 10 سال گذشته 6 پله ارتقا داشته است. این درحالی است که جایگاه کشور از نظر کمیت و حجم انتشارات علمی در همین سال 15 می باشد و این حاکی از توجه بیشتر و تاکید بر کیفیت در مقایسه با کمیت و حجم تولیدات علمی در سال های اخیر است.

رییس ISC در ادامه گفت: بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران به سرعت در حال رشد است، اما به هر ترتیب کشور نیازمند به تقویت خود در حوزه مرجعیت علمی است. ایران براساس استناد نرمال شده در سال 2019 رتبه 17 و در سال 2020 رتبه 16 دنیا را در اختیار دارد. کشورهای سوئیس، دانمارک، هلند، بلژیک، استرالیا، انگلستان، سوئد، ایتالیا، اتریش، کانادا، آمریکا، آلمان، فرانسه، اسپانیا، تایوان به مراتب استنادهای بیشتری نسبت به ایران دریافت می کنند.

مرجعیت علمی اولین بند از سند سیاست های علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری را تشکیل می دهد و تقویت آن با هدف توسعه قلمروهای علم کشور از اهمیت برخوردار است. به هرحال رشد ایران و همچنین رتبه استنادی کشور نشان می دهد که تلاش روز افزون در جهت کسب مرجعیت در حال رشد است.

رشد مشارکت های بین المللی در علم در سال 2020

دهقانی گفت: یکی از شاخص های رشد مشارکت علمی در سطح بین المللی انجام تحقیقات مشترک بین دو یا چند کشور است که در نهایت از طریق مقالات با توجه به وابستگی سازمانی ذکر شده بر روی آنها قابل شمارش است. جمهوری اسلامی ایران در سال 2020 بیش از یک سوم مقالاتش در اسکوپوس با مشارکت بین المللی به رشته تحریر درآمده است که این رقم حدود 30.7% است.

وی ادامه داد: در سال 2019 میزان مقالات با مشارکت بین الملل ایران به 27.4% رسید، بنابراین در مقایسه با سال 2019 پژوهشگران ایران حدود 3.3% به مشارکت های بین المللی شان اضافه شده است. باید در نظر داشت که در سال 2020 مقالات بیشتری در سطح بین المللی از پژوهشگران ایرانی منتشر شده است ولی با این حال میزان مشارکت های بین المللی افزایش یافته است.

رشد تعداد مقالات یک درصد برتر پراستناد پایگاه وب آو ساینس در سال 2020

دهقانی ادامه داد: سهم مقالات ایران از مقالات یک درصد برتر پراستناد در اسکوپوس در سال 2020 به 1.3% رسیده است که در سال 2019 این رقم 1.2% بود. بنابراین تعداد مقالات یک درصد برتر پراستناد ایران حدود 0.1% افزایش یافته است. برای انتخاب مقالات یک درصد برتر پراستناد، در گام نخست اسکوپوس، مقالات را بر حسب رشته های موضوعی در هر سال تفکیک می کند. علت این امر تفاوت تعداد استنادهای دریافتی در رشته های مختلف است. اندازه و فرهنگ در رشته های مختلف عامل اصلی تفاوت در تعداد استنادهای دریافتی است.

رشد تعداد مقالات ایران در نشریات چارک اول ) Q1 ( در سال 2020

رییس ISC در ادامه افزود: در سال 2020 حدود 42% مقالات ایران در نشریات Q1 اسکوپوس منتشر شده اند. سهم مقالات ایران در مجلات Q1 در سال 2019 حدود 39% بود. بنابراین پژوهشگران ایرانی در سال 2020 نسبت به 2019 حدود 3% بیشتر در نشریات Q1 مقاله منتشر کرده اند.

وی ادامه داد: هر چند انتشار نتایج پژوهش در معتبرترین مجلات بین المللی نشان از قدرت علمی اعضای هیات علمی کشور دارد، اما بر اساس سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری، کمیت تولید علم تنها یکی از ابعاد توسعه علمی است. لذا توجه به سایر ارکان تولید علم شامل دیپلماسی علمی، کیفیت تولیدات علمی و اثرگذاری فنآورانه و نوآورانه از عوامل بسیار با اهمیتی هستند که نباید نادیده انگاشته شوند. به هر ترتیب مهمترین مسئله حال حاضر کشور هدایت مقالات علمی به سمت نیازهای جامعه است.