بیست و چهارمین کارگاه آردی‌اِی برگزار شد

به گزارش لیزنا، بیست و چهارمین کارگاه آموزشی استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آردی‌اِی) با عنوان «استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آردی‌ای): مبانی و تفاوت‌ها با استاندارد پیشین» توسط کارگروه مشترک پياده‌سازی استاندارد آردی‌اِی در کتابخانه‌های دانشگاه‌های علامه طباطبائی و شهید بهشتی با تدریس دکتر سید مهدی طاهری رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی،  روز شنبه 11 دی ماه به صورت مجازی برگزار شد.

دکتر طاهری در ابتدای جلسه، به اهمیت مطالعه دقیق و کامل قواعد انگلو‌امریکن (AACR2) برای فهم تفاوت‌های آن با استاندارد آردی‌اِی اشاره کرد و گفت: آن چه اکنون به عنوان فهرستنویسی مبتنی بر قواعد انگلو‌امریکن، و با تکیه بر آموزش محدود دانشگاهی در کشور انجام می‌شود، متمرکز بر روی متن اصلی این استاندارد نبوده، و همخوانی کامل و دقیقی با این قواعد ندارد.

دکتر سیدمهدی طاهری سپس به معرفی ساختار آردی‌اِی پرداخت و گفت: این استاندارد با یک مقدمه (Introduction) آغاز شده، دارای دو بخش اصلی (ویژگی‌ها) و (روابط)، و شامل ده بخش فرعی (Section)، سی و هفت فصل (Chapter)، سیزده پی‌افزود (Appendix) و در انتها واژه‌نامه (Glossary) و نمایه (Index) است.  قسمت اول (RDA data element) مربوط به ویژگی‌های موجودیت‌ها، و دستورالعمل‌ها و رهنمودهای توصیف آنها است. در این قسمت دستورالعمل‌ها در چهار بخش مجزا آمده است. بخش اول (Section 1) مربوط به ثبت ویژگی‌های نمود (Recording of Attributes Manifestation & Item)، بخش دوم (Section 2) ثبت ویژگی‌های اثر و بیان (Recording Attributes of Work & Expression)، بخش سوم (Section 3) ثبت ویژگی‌های عامل‌ها (Recording Attributes of Agents)، و بخش چهارم (Section 4) ثبت ویژگی‌های مفهومی، شیء، رویداد و مکان (Recording attributes of concept, object, event & place) است. قسمت اول استاندارد فصول یک تا شانزده را در بردارد.

وی افزود: قسمت دوم استاندارد به روابط میان موجودیت‌ها اختصاص دارد (RDA Relationships). این قسمت بخش‌های پنجم تا دهم (و فصول 17-37) را در برداشته، و در هر بخش به طور مجزا به دستورالعمل‌ها و رهنمودهای ثبت روابط بین موجودیت‌ها می‌پردازد. بخش پنجم (Section 5) ثبت روابط اصلی یا نخستین (primary) بین موجودیت‌های اثر، بیان، نمود و مورد مربوط به یک منبع خاص، بخش ششم (Section 6) ثبت روابط عامل‌ها (شخصی و سازمانی) متعلق به یک منبع خاص، بخش هفتم (Section 7) روابط مفاهیم، اشیاء، رخدادها و مکان‌ها، بخش هشتم (Section 8) ثبت روابط بین اثرها ، بیان‌ها، نمودها و موردها ، بخش نهم (Section 9) ثبت روابط بین عامل‌ها، و در آخر، بخش دهم (Section 10) ثبت روابط بین مفاهیم، اشیاء، رویدادها و مکان‌ها را شرح می‌دهد.

دکتر طاهری افزود: بخش هفتم که به دستورالعمل‌های ثبت روابط موضوعی (مفاهیم، اشیاء، رخدادها و مکان‌ها) پرداخته از جمله تفاوت‌های آردی‌اِی با استاندارد پیشین است. چراکه قواعد فهرستنویسی انگلو-امریکن بیشتر به توصیف ویژگی‌های ظاهری (و نه محتوایی منابع) می‌پرداخت، اما آردی‌اِی برای دسترسی‌های موضوعی نیز در بخشی مجزا به ارائه رهنمود پرداخته است. ایشان در ادامه به تفاوت نوع روابط در دو بخش پنجم و هشتم اشاره نمود، و بیان داشت: در بخش پنجم رابطه درون شئ (موجودیت) یا سلسله مراتب شیء (Hierarchy of relationship) بین چهار سطح اثر، بیان، نمود و مورد بازنمون می‌شود. در بخش هشتم، روابط برون شئ (موجودیت)، دیگر روابطی که بین اثرها (مانند Work to Work)، بیان‌ها، نمودها و موردهای مختلف با یکدیگر بازنمون می‌شود. این روابط را می‌توان معادل انواع روابط کتابشناختی چون اشتقاقی، توصیفی، همراهی، توالی و ... دانست، که برای بازنمون این روابط از ابزارهای پیونددهی (linking devices) استفاده می‌شود. این ابزارها در آردی‌اِی با عنوان نشانگرهای رابطه‌ای (Relationship designators) افزون بر عناصر داده‌ای استاندارد شناخته شده، و بیش از 900 نوع از این نشانگرها در پی‌افزودهای (I، J، K، L و M) در دسترس است. عباراتی چون اقتباس شده از (adapted of)، در ارتباط است با (associated with) از نمونه‌های این نشانگرهاست.

دکتر طاهری در ادامه مبحث ساختار آردی‌اِی به معرفی پی‌افزودها پرداخت و گفت: پی‌افزودهای A، B و C به ترتیب مربوط به بزرگ‌نویسی (Capitalisation)، اختصارات و نشانه‌ها (Abbreviations and Sybols) و حروف تعریف (Initial articles) اختصاص دارد. پی افزود D را می‌توان یکی دیگر از وجوه تمایز آردی‌اِی با قواعد انگلو امریکن دانست، که در آن الزام استفاده اجباری از نشانه‌گذاری‌های استاندارد آی‌اس‌بی‌دی به عنوان تنها بستر نحوی (syntax) ثبت ارزش‌ها در قواعد انگلو‌امریکن، برداشته شده، و بسترهای نحوی در کنار واژگان‌های بومی مجاز شمرده شده است. پی‌افزود E، ثبت بسترهای نحوی، برای کنترل نقاط دسترسی،  F دستورالعمل‌های افزوده برای نام اشخاص، G القاب اشرافیت و جز آن، و H تاریخ‌های مربوط به گاه‌شماری مسیحی را در بردارند. پی‌افزودهای (I، J، K، L و M) فهرست‌های جامع انواع نشانگرهای رابطه‌ای هستند که به کاربرد آنها پیشتر اشاره شد. سپس واژه‌نامه (Glossary) قرار گرفته است، که با توجه به جدید بودن مفاهیم و اصطلاحات به کار گرفته شده در متن، برای آشنایی با ادبیات آردی‌اِی بسیار کاربردی بوده، و گسترش آن به شکل یک کتاب مستقل به چاپ رسیده است. پایان‌دهنده این استاندارد، نمایه (Index) دستنامه است که کمک شایانی به کاربران آردی‌اِی در یافتن دستورالعمل‌ها می‌کند.

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه افزود: ساختار آردی‌اِی با قواعد فهرستنویسی انگلو-امریکن متفاوت است. قواعد فهرستنویسی انگلو-امریکن در بخش نخست خود، دارای سیزده فصل (قواعد توصیف) بر اساس نوع مواد شامل رسانه یا محمل (kinds of materials) بود. مثلا فصلی شامل قواعد توصیف کتاب، فصلی برای توصیف منابع جغرافیایی، موسیقی و جز آن. در حالی که فصول آردی‌اِی و همچنین بیب‌فریم (BIBFRAME) بر اساس توصیف موجودیت‌های گوناگون ال‌آراِم ساختار یافته‌اند. پیشتر، کاربرگه‌ها یا تمپلیت‌ها برای نوع رسانه و محمل مثل کتاب، پایان‌نامه و نظیر آنها تنظیم می‌شدند، اما در آردی‌اِی باید برای نوع موجودیت اثر، بیان، نمود و دیگر موجودیت‌ها تنظیم شوند. و نوع رسانه یا محمل به عنوان یک صفت (property) برای یک منبع ثبت شود. در استاندارد پیشین، فقط نام شخص آن هم در مستندات ثبت می‌گردید. اما در استاندارد جدید، عناصر و به پیروی از آن کاربرگه‌های مجزا برای توصیف ویژگی‌ها و روابط شخص (Person) وجود دارد و نام شخص (Nomen) به عنوان موجودیتی مستقل در جهان کتابشناختی طراحی شده است. به زبان ساده، در نرم‌افزارهای حاضر کاربرگه‌ای که یک شخص را در قالب موجودیتی مستقل توصیف کند وجود نداشته، و تنها امکان مستندسازی نام آن فراهم است. در استاندارد بیب‌فریم رده عامل (Agent class) جایگزین رده مستند (Authority class) شده است، که صفات بسیاری برای توصیف آن وجود دارد. یکی از VESهای معرفی‌شده در بیب‌فریم برای ثبت صفات موجودیت شخص، هستی‌شناسی FOAF است، که اطلاعات کاملی از اشخاص را در اختیار می‌گذارد.

دکتر طاهری در پایان ادامه داد: از دیگر تفاوت‌های این دو استاندارد روند فرایند توصیف است، که با توجه به ساختار متفاوت دستورالعمل‌ها و رهنمودها در این دو استاندارد تغییر کرده است. همان طور که به خاطر دارید، در قسمت اول قواعد فهرستنویسی انگلو-‌امریکن، فصلی با عنوان قواعد عمومی یا کلی توصیف وجود داشت، که برای تمامی انواع منابع اطلاعاتی قابل استفاده بود، و در فصول بعدی قواعدی ویژه برای توصیف یک منبع خاص به قواعد کلی  توصیف (فصل اول) افزوده شده بود. در آردی‌اِی چنین ساختاری وجود ندارد. بلکه اصولی جامع و فراگیر بر اساس نوع موجودیت‌ها تعیین شده و به کار گرفته می‌شوند. در قواعد انگلو-‌امریکن، به دلیل همخوانی ساختاری کامل با استاندارد آی‌اس‌بی‌دی، نواحی هشتگانه توصیف وجود داشت، که در هر ناحیه تعدای از صفات توصیف می‌شدند. مثلا ناحیه عنوان و شرح پدیدآورکه عناصر مختلفی در این ناحیه گنجانده شده بود. این در حالی است که در آردی‌اِی عناصر به صورت مجزا و متناسب با موجودیت مرتبط ارائه شده‌اند.

لازم به ذکر است، فایل دیداری کارگاه از طریق صفحه وب کارگروه برای علاقمندان حوزه سازماندهی در دسترس  است.