نشر دانشگاهی ما در بازی علمی و روندهای علمی جهان مشارکت ندارد

به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست «بررسی جایگاه نشر و کتاب دانشگاهی در دیپلماسی علمی» با حضور دکتر عبدالحمید علیزاده، معاون همکاری های علمی و سازمان های تخصصی مرکز همکاری های علمی بین المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر احمد شاکری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دکتر سید عبدالامیر نبوی، عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و  اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری روز دوشنبه 25 اردیبهشت 1401 در سرای علمی-فرهنگی داشگاهی سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

در این نشست دکتر شاکری دبیر نشست گفت: به نظر می رسد که این بحث در ادامه بحث آسیب شناسی در ترجمه باشد. سوالی که مطرح است این است که کتاب دانشگاهی و مقوله دیپلماسی علمی چه جایگاهی را در تاملات می توانند داشته باشند.

دکتر نبوی در بخش ابتدایی گفت: این حوزه با یک سلسله سوالات بدیهی سر و کاردارد. مثلا آیا دیپلماسی علم و علمی مهم است؟ آیا نشر دیپلماسی در نشر دانشگاهی مهم است؟ آیا ایران باید در این زمینه سرمایه گذاری کند؟ قطعا پاسخ به همه این سوال ها بله است ولی این نوع سوالات باعث نادیده گرفته شدن سوالات مهم خواهند شد. یا نباید پرسیده شوند یا اگر قرا است پرسیده شوند به نحوی طراحی شوند که نگاه کاربردی و سیاست گرایانه پیدا نکند. حالا سوال اصلی این است که چگونه این امر صورت بگیرد؟ آنچه در ذهن من است در پس سال های همکاری با دوستان وزارت علوم تحقیقات و فناوری و بررسی های موردی که همه انجام میدهیم این است که باید بین المللی سازی همه جانبه و دقیق انجام دهیم. اگر همه جانبه و دقیق نباشد بحث دیپلماسی علم و جایگاه نشر و  کتاب های دانشگاهی شناخته نخواهد شد.

وی افرود: سوال بعدی این است که بین المللی سازی آموزش عالی چه معنایی دارد؟ در ابتدا همه فکر میکنند پاسخ به این سوال تبادل بین استاد و دانشجو است اما اولین مرحله بازتعریف تمام سیاست ها، برنامه ها و فعالیت ها در یک چهارچوب بین المللی و رعایت این استاندارد ها است و در آخر تبادل بین استاد و دانشجو قرار میگیرد. برای بین المللی سازی وقتی ذهنیت بین المللی بشود روابط خارجی بین المللی و مراودات نیز بیشتر خواهد شد و همین باعث ایجاد پیش زمینه و ایجاد رابطه بین بخش ها و دپارتمان های بین المللی با خارج خواهد شد.

نبوی در ادامه گفت: نشر علمی این نیست که چندین کتاب را زیر و رو کرد تا مثلا یک اثر علمی نوشت و بعد نشر آن دانشگاه آن را منتشر کند، به این صورت نشر مشترک و درستی صورت نخواهد گرفت. نشر بین المللی زمانی معنا دارد که ما در درون بازده علمی قرار گرفته باشیم و متاسفانه ما در درون زمین علمی دنیا نیستیم. مقصود من جو و فضای کلی علمی است که در ایران بین المللی سازی جدی گرفته نشده در نتیجه منجر به رشد نشر دانشگاهی نخواهد شد. وقتی حوزه بین المللی جدی گرفته شود هر ناشری نمی تواند هر کتابی را به هر شکلی که دلش میخواهد چاپ کند. نشر دانشگاهی ما صرفا مصرف کننده است و در بازی علمی و روند های علمی جهان مشارکت ندارد. متاسفانه چیزی که در پایان نتیجه گرفته میشود این است که در بازار های دنیا که هیچ در بازار های داخلی هم متاسفانه خیلی اثر گذار نیست.

نبوی ضمن تقدیر از تلاش های صورت گرفته و ضمن تشکر از تلاش هایی که صورت خواهد گرفت چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی گفت: گمانم این است تا بین المللی سازی علمی جدی گرفته نشود دیپلماسی علمی ما فعال نخواهد شد و تا دیپلماسی علمی فعال نشود کتاب نشر دانشگاهی از جایگاه خاصی برخوردار نخواهد بود.

دکتر شاکری در ادامه نشست گفت: اصولا کتاب و نشر دانشگاهی در کشور ما متولیان حوزه متفاوتی دارد و هر کسی مسیر خودش را پیروی می کند و این یکی از دلایل ناکامی های ما در این عرصه به شمار می رود. یعنی حوزه ای که بتوان در آن گفتگو وجود داشته باشد با نشر دانشگاهی نیست که این منجر به تولید کتاب هایی می شود که به انبار ها سپرده خواهند شد.

شاکری افزود: ما ابتدا باید ساختار آن شرایطی را که در آن واقع شدیم تصحیح کنیم تا بتوانیم برای حوزه نشر بین المللی نمایندگانی مشخص کنیم. ما در حوزه علوم انسانی هم نتوانستیم افراد توانایی تربیت کنیم که وقتی مشکلات مرتفع شد بتوانیم ارتباط تالیفی برقرار کنیم و متاسفانه کسی وجود این ضرورت را احساس نمی کند و اگر هم حس کند از فضای آکادمیک خارج می شود. اصولا ناشران خارجی هم میدان های خاص خودشان را دارند. مشکل اساسی تر این است که یک سازمان یا نهادی که بتواند این داده ها را جمع اوری کند که چقدر این انتشارات های ما در بیرون طرفدار دارد را نداریم که در واقع یعنی امکان فهم ارتباط با دنیای بیرون و گفتگوی میان فرهنگی موجود نیست و عنوانی که ما خیلی از جاها از آن به عنوان دیپلماسی علمی یاد میکنیم دچار نقص و اشکال است.

دکتر عبدالحمید علیزاده در ادامه بحث ارتباطات بین المللی گفت: وقتی می خواهیم رابطه بین المللی از منظر اجتماعی-اقتصادی- فرهنگی یا سیاسی داشته باشیم باید به آداب و استاندارد ها و اصول هایش آگاه باشیم. بهترین نشانه ای که در ادبیات ما وجود دارد برای تایید حرف هایم این است که در دوران مدرسه به ما یاد دادند ادب آداب دارد یا در موضوع رانندگی، یا در موضوعات دیگر یک فرآیند، قواعد و استاندارد هایی را داراست. ما باید به قواعد بازی مسلط باشیم و آداب این مسیر را بشناسیم اگر این کار را نکنیم منابع نیروی انسانی را از بین خواهیم برد.

وی افزود: ما نیروی انسانی بسیار با پتانسیلی داریم که علاقه مند به آموزش مسیر بین المللیِ آموزش عالی به این نیروی انسانی هستیم. مطالعات نشان داده است که کشور هایی مثل آمریکا یا استرالیا و حتی جدیدا چین سه اصل را به عنوان اصول تاثیر گذار در مسیر بین المللی سازی آموزش عالی تعبیه کرده اند اول اینکه حتما سند ملی تهیه کرده اند که در ایران با عنوان سند بالا دستی ازش یاد میشود دوم موضوع ایجاد زیر ساخت هاست و سوم موضوع تسهیل در فرآیند ها. کشور ما هنوز در برندینگ که یک مبحث ساده است معرفی نشده است که در مارکتینگ معرفی شود در واقع ما آموزش برندینگ را ندیده ایم. هیچ اقدامی در جهت تسهیل فرآیند مسیل بین المللی سازی آموزش عالی انجام نداده ایم. زیر ساخت ها آماده نیست در ساخت فرآیند ها چابک نیستیم. من نگاه انتقادی به تولید علم دارم ولی در عرصه جهانی این را متوجه شده و باور کردم که آن بخشی از علم مفید و میسر خواهد بود که برای جامعه و تاثیر گذاری اجتماعی خودش ارزش قایل باشد. زمانی ما در این عرصه پیش رو خواهیم بود که به این سه ملاک بشریت-محیط زیست و منابع توجه داشته باشیم.

علیزاده با اشاره به تراز آکادمیک گفت: تراز آکادمیک در چهار شاخص عمده شناخته شود که یکی از مهم ترین هایش تبادل نیروی متخصص دانشجو و استاد است زمانی می توانیم صحبت از دیپلماسی علم بکنیم که تراز آکادمیک کتاب دانشگاهیان منتشر و در آن طرف مرز ها مورد استناد قرار گیرد. از نشانه های آموزش عالی بین المللی داشتن خروجی ای است که اینپکت (ورودی) علمی داشته باشد است.

عبدالامیر نبوی در پایان به موضوع فقدان سیاست گذاری اشاره کرد و گفت: من زمانی سراغ موضوعی خواهم رفت که دغدغه ام باشد سیاستگذاری در حوزه نشر و کتاب دانشگاهی دغدغه نیست و قبلا هم نبوده است. اگر این موضوع دغدغه باشد در سطح مدیران سیاستگذاری وزارت علوم دیگر فقدان سیاست گذاری نخواهیم داشت.

دکتر عبدالحمید علیزاده در پایان گفت: خصوصی سازی بعضی اوقات به عنوان برون سپاری یاد می شود. در واقع اهمیت امر جایگاه نشر و کتاب دانشگاهی در دیپلماسی علمی درست جا نیافتاده است و وقوف کامل بر این موضوع خوب اجرا نگشته است اگر اهمیت کار تبیین شود باید نگاهمان به کتاب دانشگاهی اصلاح گردد باید در ترفیع و تشویق کتاب دارای جایگاه ویژه ای شده و پتانسیل حضور افراد خارجی در غالب دانشجو در داخل کشور افزوده شود. ما نیازمند تعریف الگو،  قالب و تعریف محتوای کتاب هستیم.

گزارش: غزاله ورقائی