داخلی
»گزارش
از تنهایی تا کتاب‌درمانی
به گزارش لیزنا، کارگاه کتاب‌درمانی به کوشش دانشگاه فرهنگیان، در سرای علمی و فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی واقع در سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در روز 22 اردیبهشت 1403 برگزار شد.
این کارگاه با سخنان دکتر کیومرث جهانگردی رئیس اداره‌ی کتابخانه‌های دانشگاه فرهنگیان آغاز شد. دکتر جهانگردی ضمن تشکر از انجمن ناشران فرهنگی که این فرصت را در اختیار قرار دادند، گفت: دانشگاه فرهنگیان از آن دست دانشگاه‌هایی است که هم تاثیرگذاری فراوانی در سطح کشور دارد و هم در حوزه‌ی کتاب خصوصا در نمایشگاه امسال سنگ تمام گذاشته‌است. ما برای نمایشگاه کتاب امسال چند برنامه‌ی فرهنگی در نظر گرفتیم که در واقع افتتاحیه‌ی این برنامه‌ها با آقای دکتر حاجی‌زین‌العابدینی استاد محترم دانشگاه شهیدبهشتی در حوزه‌ی علم اطلاعات و کتاب است که افتخار دادند به ما و من از ایشان تشکر ویژه می‌کنم.
وی افزود: برنامه‌ی خوبی که به هرحال عنوانش هم کتاب‌درمانی است و به نظرم می‌رسد که هرکسی در حوزه‌ی کتاب و کتابخوانی دغدغه‌ای داشته باشد حتما باید این کارگاه مورد توجهش قرار بگیرد. حتما دوستان می‌دانند گستره‌ی دانشگاه فرهنگیان تمام کشور هست و امیدواریم بتوانیم از همچین برنامه‌هایی استفاده بکنیم و با راهنمایی اساتید گرانقدری مانند آقای دکتر حاجی‌زین‌العابدینی و سایر دوستان بتوانیم کتابخانه‌هایمان را دیجیتالی کنیم و برنامه‌های کتابخوانی راه بیندازیم.
در ادامه و در مقدمه‌ی این کارگاه دکتر محسن حاجی‌زین‌العابدینی عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهیدبهشتی بیان کرد: همانطور که ملاحظه می‌فرمایید در مورد کتاب‌درمانی می‌خواهیم صحبت کنیم. اولین مسئله‌ای که ما در مقدمات با آن مواجه هستیم، در مورد این است که ما چرا اصلا به این موضوع پرداختیم یا می‌پردازیم و مسئله چیست؟ ما با دو مفهوم در مورد انسان مواجهیم شاید یک جور صفر و یکی و ارسطویی نباشد: خوشبختی و بدبختی؛ ولی انسان‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند یا خوشبخت هستند یا بدبخت. یا احساس خوشبختی می‌کنند یا احساس بدبختی و این ناشی از یک‌سری مشکلات است، مشکلاتی که ممکن است خارج از اراده‌ی ما یا وارد اراده‌ی ما باشد.
دکتر زین‌العابدینی از حضار در جلسه پرسید فکر می‌کنید مشکلات بشر چیست؟ چرا به وجود آمده در حال حاضر که ما نیاز به تراپی‌های مختلف داریم؟
وی در پایان پرسش و گفتگو با اشاره به پژوهش جدی انجمن بررسی اقتصادی در سال 2017، 10 دسته‌بندی از مهم‌ترین مشکلات بشر را نام برد که شامل تغییرات محیط‌زیستی و اقلیمی، جنگ، نابرابری، درگیری‌های مذهبی، فقر و غیره می‌شدند که مسائل جهانی هستند. اما یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مسائل شخصی بشر امروز که از برآیند همه‌ی این‌ها به دست می‌آید، را تنهایی دانست و بیان کرد: اغلب افراد با مسئله‌ی تنهایی دست و پنجه نرم می‌کنند و درگیر این هستند که هیچکس من را دوست ندارد و این معضلی است که یک طیفی را ایجاد می‌کند. کتاب "وضعیت آخر" را اگر خوانده باشید چهار حالت را برای آدم‌ها در نظر می‌گیرد و می‌گوید همه‌ی آدم‌ها در زندگی به این چهار حالت می‌رسند: من خوبم تو خوبی، من خوبم تو بدی، من بدم تو خوبی و من بدم تو بدی. این طیف چهارگزینه‌ای را که در نظر بگیریم، من بدم تو بدی می‌شود همان قاتل یعنی آدمی‌که نه خود را دوست دارد نه دیگران را. حالا بالاتر می‌آید کسی هست که این احساس را دارد که من بدم تو خوبی و همیشه خود را مقایسه می‌کند و احساس خود کم‌بینی دارد و یا خودشیفتگی دارد که می‌گوید من خوبم تو بدی و دائم خود را به رخ دیگران می‌کشد یا این احساس متعادل من خوبم تو خوبی یعنی با احساس عمیق دوست داشتن، عشق ورزیدین و آدم‌ها را قبول داشتن و آدم‌ها را پذیرفتن دارد پیش می‌رود. این بهترین حالتی هست که وجود دارد. همه‌ی این‌ها می‌خواهند یک جایی ثابت کنند که ما خوبیم و درست می‌گوییم ولی راه را اشتباه می‌کنند. بنابراین مسئله‌ی اصلی که ما با آن مواجه هستیم این است که کجا و کی می‌توانیم این حال خوش را برای خودمان تزریق کنیم و بعد برویم به دیگران هم تزریق کنیم.
زین العابدینی ادامه داد: کتاب یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که آن را به آدم می‌دهد و تجربه هم ثابت کرده‌است و حتما آدم‌های کتابخوان آن را تجربه کرده‌اند و جایی با آن مواجه شده‌اند و الان این احساس خوب را مطمئنا دارند و حالا این‌که از لحاظ فنی چه اتفاقی می‌افتد که کتاب به آدم کمک می‌کند که احساس بهتری پیدا کند در این کارگاه در مورد آن صحبت می‌کنیم. می‌رسیم به این‌که کتاب‌درمانی چیست و چه کاری می‌خواهد بکند؟ کتاب‌درمانی به این معناست که ما با استفاده از کتاب و مواد خواندنی کاری کنیم که درمان به وجود بیاید، درمان هم که می‌گوییم این درمان یا پیشگیرانه‌ست یا خود، درمانی که مکمل درمان پزشکی‌ست. ما هیچوقت این را تجویز یا توصیه نمی‌کنیم که کتاب جای درمان پزشکی را می‌گیرد.
او گفت: کتاب‌درمانی یعنی ما بتوانیم با استفاده از مواد خواندنی یا گفتگو در مورد مواد خواندنی یا چیزهایی‌که مرتبط با کتاب و خواندن است، احساس خوب را در آدم‌ها به وجود بیاوریم که عمدتا در مرحله‌ی اول مسائل روحی روانی را بتوانیم درمان کنیم یا التیام ببخشیم و بعد برسیم به مسائل جسمانی. یکی از مفاهیمی که برای کتاب‌درمانی نام می‌برند، بازپروری از راه خواندن است و تعامل بین خواننده و ادبیات است یعنی کسی یا کسانی فکرکردند و اندیشه‌ی خود را در قالب کلمات و کتاب‌ها به ما رساندند، این اندیشه در طول زمان خیلی صیقل خورده‌است تا توانسته به آن بلوغ برسد که به دست ما برسد. ما حداقل وقتی کتاب می‌خوانیم این احساس را داریم که فقط من نیستم که با این مشکل و درد مواجهم، این آدم را از دست داده‌ام، این سوگ را دارم تجربه می‌کنم و این شکست را دارم تجربه می‌کنم. دست‌کم یک نویسنده هم این را تجربه کرده‌است. پس از مهم‌ترین مسائلی‌که در کتاب‌درمانی ما با آن مواجهیم این است که یک تعامل غیرمستقیم بین خواننده و نویسنده هست و این احساس تنهایی را یک مقدار تلطیف می‌کند. دکتر زین‌العابدینی در ادامه به انواع کتاب‌درمانی پرداخت و گفت: کتاب‌درمانی رشدی، بالینی، تحولی و سازمانی مهم‌ترین انواع کتاب‌درمانی هستند که هرکدام کاربردهای مختلفی دارند.
وی افزود اهداف و کاربردهای کتاب‌درمانی عبارتند از: 1 – پرورش بینش فردی و شناخت خود 2- تحریک عاطفی ( شناخت هیجان‌ها، بروز احساسات و ..) 3- حل مسئله که یکی از بهترین نمونه‌های آن دو کتاب "جزیره" و "قلعه‌ی مالویل" از روبر مل است 4- پالایش روانی که یکی از نمونه‌های قشنگ برای آن کتاب "چشم‌هایش" از بزرگ علوی‌ست. 5- بهبود روابط 6- جامعه‌گرایی 7- تفریح و سرگرمی.
او ادامه داد: در مورد فواید کتاب‌درمانی هم خب مسائل مختلفی است و مهم‌ترین مسئله‌ای که وجود دارد که اصلا سواد آن را به وجود می‌آورد و تفاوت آدم‌های باسواد و بی‌سواد آن است که بهتر می‌توانند مسائل را شناسایی کنند، تحلیل کنند و در مورد آن تاب‌آوری داشته باشند. ما با واژه‌ها فکر می‌کنیم و ابزار کار ما واژه‌ست. فکرکردن ما و ذهن ما با واژه‌ها ساخته می‌شود و بالا می‌رود. هرقدر واژه‌ی بیشتری داشته باشیم می‌توانیم فکر، خلاقیت و وسعت اندیشه‌ی بیشتری داشته باشیم. در ادامه به مراحل کتاب‌درمانی می‌پردازیم: شناسایی مسئله، انتخاب نوشتار مناسب، ارائه‌ی مواد خواندنی مناسب، همانندسازی (همذات‌پنداری با شخصیت‌ها)، تخلیه‌ی هیجانی و کسب بینش از مراحلی هستند که طی می‌شود.
وی در پایان گفت: چند مقوله هم در کنار کتاب‌درمانی هستند مانند وب درمانی. وقتی می‌گوییم کتاب‌درمانی منظور ما فقط کتاب چاپی نیست هر ماده‌ی خواندنی مکتوب و مضبوط که الان ابزار ما وب است و به معنای این است که اندیشه‌ی جامع و کاملی را بتوانیم بخوانیم و از آن استفاده کنیم؛ همچنین نوشتاردرمانی و سوگ‌درمانی که یکی از معروف‌ترین کتاب‌ها در این زمینه "میگ هارته این‌جا بود" است. در زمان بحران‌ها هم کتاب‌ها کمک‌کننده بودند مثلا در دوران کرونا که نمی‌توانستیم از خانه بیرون بیاییم با بال کتاب‌ها می‌توانستیم پرواز کنیم و به سفر برویم و یا خوشحالی‌هایی را از لابه‌لای واژه‌ها و کتاب‌ها به دست بیاوریم.
گزارش: سیده‌مهسا حجتی – دانشجوی علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه الزهرا (س)
عکس: سیده‌‌مهدیس حجتی
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.