«چهارشنبه‌سوری» و «گوگل ترندز»: آیا امکان پیشگیری از بروز حوادث دردناک وجود دارد؟

لیزنا، عبدالرسول خسروی، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر: داده‌ها در دنیای امروز اهمیت زیادی دارند و به کمک داده‌کاوی می‌توان تصمیم‌گیری‌های بهتری انجام داد. بیگ دیتا یا کلان داده درواقع اصطلاحی است که به حجم زیادی از داده‌ها اشاره دارد که با سرعت بسیار زیادی انتشار می‌یابند، دارای تنوع بالایی هستند و پردازش آنها با استفاده از روش‌های سنتی، سخت و غیرممکن است. حجم، تنوع، سرعت و پیچیدگی از عمده ویژگی‌های بیگ دیتاها هستند که در آموزش، بهداشت، بازاریابی کاربردهای زیادی دارند. بیگ دیتاها با روش‌های توصیفی، تجویزی، پیش‌بینی و تشخیصی قابل تحلیل هستند. در دنیای مدرن،  ابزارهای مختلفی به‌منظور تحلیل داده‌های کلان ساخته شده است. یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین ابزارهای گوگل که امکان رصد، پیش‌بینی و تحلیل رفتارهای اطلاع‌یابی کاربران در موتور کاوش گوگل را می‌دهد، گوگل ترندز است. گوگل ترند یا گوگل ترندز، یکی از پرکاربردترین سرویس‌های رایگان و تحت وب شرکت گوگل می‌باشد که با استفاده از آن می‌توان اطلاعات مفیدی در ارتباط با ترند (روند) یا به‌عبارتی میزان جستجوی یک کلمه کلیدی دربازه زمانی و منطقه جغرافیایی مشخص به دست آورد. گوگل ترندز داده‌های جستجو را بهینه‌سازی می‌کند تا مقایسه بین عبارت‌های جستجوشده را آسان‌تر کند. نتایج جستجو با توجه به زمان و مکان طرح عبارت پرس و جو به صورت زیر بهینه‌سازی می‌شود: هر داده جستجوشده بر کل جستجوهای جغرافیایی و محدوده زمانی تقسیم می‌شود که از این طریق میزان محبوبیت نسبی آن عبارت در جغرافیای مورد نظر حاصل می‌شود. همچنین مقایسه کلمات کلیدی با یکدیگر را بر اساس میزان جستجو و محبوبیت در میان مردم امکان‌پذیر می‌کند. به عبارتی ساده‌تر،  ابزاری است که اطلاعاتی درباره کلمات کلیدی جستجو شده در گوگل به کاربران می‌دهد. به عنوان مثال با استفاده از آن می‌توانید ببینید که کلمه‌ی "چهارشنبه سوری"  در کدام شهرها، چه مقدار و در چه بازه ی زمانی مورد جستجو قرار گرفته است؟ گوگل ترند یک تجزیه و تحلیل کامل و درست در مورد کلمات کلیدی به شما می‌دهد. در این نوشتار تلاش شده است که برای نمونه به تجزیه و تحلیل داده‌های چهارشنبه سوری با استفاده از گوگل ترندز و براساس تحلیل رفتارهای اطلاعاتی کاربران  پرداخته شود تا شاید فتح بابی شود تا مدیران و برنامه‌ریزان از این ابزارها در جهت کسب اطلاعات مورد نیاز به منظور تصمیم‌گیری‌های درست مورد استفاده قرار دهند.

چهارشنبه سوری از دیرباز به مثابه یک سنت باشکوه و آیین کهن در حافظه جمعی تمامی دلدادگان فرهنگ ایران‌زمین نقش بسته است. بزمی که پیشوازی است برای نکوداشت نوروز و شادی مردم این دیار اهورایی به منظور به پایان رسیدن روزهای سرد و بشارتی برای رسیدن به فردایی بهتراست. از روزگاران قدیم این رویداد با مراسمی چون پریدن از روی آتش، قاشق‌زنی و... همراه بوده است.  با این حال چند صباحی است که بروز اتفاقات تلخ، شیرینی این سور را به تلخ‌کامی بدل ساخته است. چهارشنبه‌سوری امسال نیز همچون سال‌های پیشین با حوادث تلخ و اندوه‌باری از قبیل فوت، نقص عضو، از بین رفتن اخلاق و بسیاری از وقایع ناگوار دیگر همراه بود. اتفاقی که مشابه آن در سال‌های پیشین نیز رخ داده و اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، تکرار وقوع آن در سال‌های بعد می‌تواند حتمی و با ابعادی تلخ‌تر رخ نماید. در این‌گونه حوادث تاکنون اقدام‌های فرهنگی، قانونی، حقوقی بی‌شماری انجام شده است. اقداماتی که بیشترین تمرکز را بر روی آماده باش اورژانس، نیروهای انتظامی، آتش نشانی قرار داده است. موضوعی که حتی خود این نیروها را نیز از حوادث و پیامدهای مخرب چنین آماده‌باشی بی نصیب نگذاشته است. یكی از اقدام‌های پایه‌ای درجهت پیش‌گیری از حوادث، تجزیه و تحلیل به‌هنگام حوادث به وقوع پیوسته و بررسی علل وقوع آنها برای پیش‌گیری از بروز حوادث مشابه می باشد. بارها شنیده‌ایم و نویسندگان زیادی نیز روایت کرده‌اند که هنگامی که دریا آرام است و توفان شروع نشده است، سکان‌دار کشتی دغدغه خاصی نداشته و با آرامش کامل به هدایت کشتی می‌پردازد. اما به مجرد این‌که دریا متلاطم میشود امواج توفنده آنچنان عرصه را بر ناجی تنگ میکند که حتی فرصت فکر کردن را نیز از او سلب می کند. در هنگام توفان سکاندار مسئولیت مضاعفی دارد: از یک سو باید بر امواج غلبه کرده و کشتی مهار گسیخته را از غرق شدن نجات دهد، و از سوی دیگر بایستی کشتی را در جهت مقصد خود هدایت نموده و به ساحل برساند. اکنون که این طوفان فروکش نموده است فرصت فکر کردن و اندیشیدن به آن برای سال‌های بعد بیشتر است و بایستی از هم‌اکنون اقدامات آموزشی و فرهنگی متناسب را مدنظر قرار داد.

به هر حال در عصری که پیوسته در حال تحول و دگرگونی می باشد و هر روز وقایع و حوادث تازه و غیر مترقبه‌ای دیگری نیز به وقوع می پیوندد، بایستی پذیرفت که شیوه‌ها و رویکردهای مدیریت سنتی به اداره امور کفایت نمی‌کند و برای اداره درست امور نیاز به تحلیل و بررسی همه جانبه احساس می‌شود. از طرفی دیگر بایستی بپذیریم که همیشه درصدی از بحران‌ها اجتناب‌ناپذیر هستند و در واقع بخش جدائی‌ناپذیر و طبیعی حیات سیستم‌ها میباشند؛ ولیکن بخش عظیمی از تهدیدها، بحرانها و التهاب‌ها تحمیلی هستند و بایستی با بررسی و رصد علمی، درایت و مدیریت درست آنها را قبل از وقوع پیش بینی و پیش‌گیری نمود، و در واقع از آنها اجتناب نمود.

بررسی رفتار جستجوی کاربران در اینترنت با استفاده از ابزارهای موجود یکی از قابلیت‌هایی است که می‌توان در پیش‌گیری از حوادث مورد استفاده قرار داد. گوگل در این راستا ابزارهایی را طراحی و عموما به طور رایگان در اختیار کاربران نهاده است. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از 70 درصد مردم برای آشنایی با نحوه انجام یک کار در اینترنت، و به طور خاص در گوگل، جستجو می‌کنند. همان‌طور که اشاره رفت یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین ابزارهای گوگل که امکان رصد، پیش‌بینی و تحلیل رفتارهای اطلاع‌یابی کاربران در موتور کاوش گوگل را می‌دهد، گوگل ترندز است. در این نوشتار تلاش شده است تا با استفاده از قابلیت گوگل ترندز، مقایسه آمار و تلفات چهارشنبه سوری به تفکیک استان‌ها که در خبرگزاری‌ها و سایت‌ها منتشر شده است با جستجوی واژگان مرتبط با چهارشنبه سوری، ساخت ترقه و سایر واژگان به تحلیلی مناسب دست زنیم تا مشخص شود تا چه میزان می‌توان با پیش بینی حوادث از طرق تحلیل رفتارهای جستجوی کاربران در جلوگیری از حوادث تلخ گام‌های برداشت و کام هموطنان  با توجه به مشکلات و تنگناهای اقتصادی موجود در آستانه سال نو بیشتر تلخ نشود. ابتدا نگاهی به آمار و حوادث چهارشنبه‌سوری سال 1402 به تفکیک استان‌ها می‌اندازیم:

براساس داده‌های نمودار فوق می توان نتیجه گرفت که استان‌های تهران، آذربایجان شرقی و غربی، البرز، کرمانشاه، زنجان، اردبیل، مرکزی، همدان،  قزوین و گیلان به ترتیب بیشتر حوادث و تلفات ناشی از حوادث چهارشنبه سوری داشتند. در ادامه نیز رفتار جستجوی کاربران در گوگل ترندز براساس واژگان مرتبط با چهارشنبه سوری، بمب، ترقه در یک ماهه اخیر قابل مشاهده است.

بر اساس داده‌های تصویر فوق می‌توان نتیجه گرفت که از طرفی جستجوی رفتار کاربران در یک ماهه اخیر در مورد واژگان مرتبط با چهارشنبه سوری در استان‌های که پررنگ تر نشان داه شده است، نیز بیشترین جستجو در ارتباط با واژگان مرتبط با چهارشنبه سوری، ترقه و بمب دست‌ساز در همین مناطق جغرافیای انجام شده است. مقایسه داده‌های دو تصویر نشان می‌دهد که در استان‌های که بیشترین جستجو در ارتباط با چهارشنبه سوری انجام شده است، بیشترین و تلخ‌ترین حوادث برای آنها رقم خورده است. به راستی، آیا این امکان برای متولیان و سیاست‌گذاران این حوزه وجود ندارد که با استفاده از چنین قابلیت‌های رایگان و دردسترسی رفتارهای جستجوی کاربران در مورد موضوع‌های مختلف را بررسی و در جهت برنامه‌ریزی و پیش‌گیری از حوادث اجتناب نمایند؟! یا این‌که با رصد چنین اطلاعاتی که به مثابه زنگ خطر در مناطق جغرافیایی مذکور می‌باشد به ارائه آموزش‌های لازم، کنترل بیشتر و به‌طور کلی فرهنگ‌سازی اقدام نمود؟

خسروی، عبدالرسول ««چهارشنبه‌سوری» و «گوگل ترندز»: آیا امکان پیشگیری از بروز حوادث دردناک وجود دارد؟».  ستون تورقی و درنگی و گوشه چمنی لیزنا: شماره  97،  21 فروردین ماه  1403.