كانت؛ موضوع زنده اي براي اهل فلسفه است

 به گزارش لیزنا،  نقد و بررسي كتاب «نقد عقل محض» ايمانوئل كانت  عصر روز  دوشنبه( 15 شهريورماه) با حضور  حسين هوشنگي، محمد مهدي اردبيلي، مالك شجاعي جشوقاني و بهروز نظري برگزار شد. در اين نشست غلامعلي حداد عادل، رئيس فرهنگستان زبان و ادب فارسي نيز  حضور داشت.

در ابتداي اين نشست، مالك شجاعي جشوقاني با بيان اينكه از  نخستين آشنايي ايرانيان با كانت حدود 130 سال مي گذرد، گفت: ايرانيان از زمان محمد علي فروغي در كتاب«سير حكمت در اروپا» با نام كانت و بعضي از انديشه هاي او آشنا شدند.

وي ادامه داد: در دوره هاي اخير پژوهش هاي كانتي در ايران و زبان فارسي رونق قابل ملاحظه اي گرفته است. اكثر قريب به اتفاق آثار كانت به خصوص نقدهاي سه گانه منتشر شده است. حدود 130 كتاب از كانت و  كتاب هايي در باره كانت به زبان فارسي ترجمه شده است. در دوره هاي مختلف آثار كانت از جمله كتاب هاي پر ارجاع است و پايان نامه هاي مختلفي درباره او نوشته شده است. همچنين، مطالعات جدي در حوزه كانت پژوهي آغاز شده است.

در ادامه، بهروز نظري، مترجم كتاب به پيشينه مطالعات فلسفي خود از دوران جواني اشاره كرد و گفت: از دهه 60 مطالعات اوليه درباره فلسفه را شروع كردم. كتاب هاي خوبي در اين دهه منتشر مي شد. در دهه 70 نظرم به سمت تقابل سنت و مدرنيته جلب شد و مطالعاتم بعد فرهنگي- اجتماعي پيدا كرد كه مي خواستم پاسخ آن را در مناقشاني تحت عنوان سنت مدنيته پيدا كنم. براي فهم مدرنيته اگر بخواهيم به صورت بنيادين اقدام كنيم به كانت مي رسيم.

نظري ادامه داد: حدود سال 1385 تصميم به ترجمه كتاب« نقد عقل محض» گرفتم. با توجه به آثاري كه درباره كانت وجود دارد به اين نتيجه رسيدم كه  بايد به سراغ خود كانت برويم. بنابراين سعي كردم اين كتاب را بفهمم تا بتوانم آن را ترجمه كنم. بنابراين از سنت واژگاني كه از دوران محمد علي فروغي آغاز و در دانشگاه تهران قوام پيدا كرده بود، استفاده كردم.

وي با اشاره به اهميت كتاب «نقد عقل محض» گفت: اين كتاب در ذات خود مهم است. براي ورود به قلمرو علوم انساني به كانت لازم داريم. در قلمرو هاي علوم نقد ادبي، مطالعات اجتماعي، مطالعات هنر و ... از كانت استفاده زيادي مي شود.

نظري به نظر شوپنهاور در مورد كتاب«نقد عقل محض» اشاره كرد و گفت: او معتقد است اين كتاب، مهمترين كتابي است كه تاكنون اروپا نوشته است. اين موضوع هميشه براي من سوال بود كه آيا اين مهمترين يك نوع تعارف است يا يك واقعيت. تحقيقات من شخصا من را راضي كرد كه اين كتاب مي تواند مهمترين باشد و صحبت شوپنهاور را تائيد مي كنم.

وي در پايان گفت: كتاب تا حدودي جايگاهي پيدا كرده است. به طوري كه شواهد نشان مي دهد كتاب با تمام ضعف هايي كه دارد خوانده مي شود؛ چرا كه ترجمه اي براي خواندن ارائه شده نه براي نخواندن.

حسين هوشنگي از ديگر سخنرانان اين نشست،  مدل هستي شناسانه در دوره كلاسيك، مدل معرفت محور و مدل زبان محور در دوره معاصر را سه گفتمان غالب بر فلسفه دانست و گفت: كانت نقطه اوج است و الگوي غالب معرفت محور است. او در اصطلاحات و واژگان فلسفه، رويكرد معرفت شناسي را به كار مي برد و در كتاب هايي كه نوشته در راس آنها كتاب  «نقد عقل محض» توجه به اين رويكرد را مد نظر قرار داده است.  

هوشنگي ترجمه و فهم كتاب هاي كانت را دشوار توصيف كرد و گفت: اين كتاب در گفتمان ديگري پرداخته شده و مي خواهيم در سنت رئاليستي آن را ترجمه كنيم. ترجمه كتاب، روان و رسا است اما اشكالاتي دارد كه در ساختار نحوي جمله اين اشكالات را كمتر مي بينيم. اينكه ترجمه اي روان و رسا باشد نشان دهنده اين نيست كه لزوما دقيق و وفادار به اصل است. اگر ترجمه اي روان  نباشد و  معنايي نداشته باشد مي توانيم نتيجه بگيريم كه مترجم معناي متن را درك نكرده است.

هوشنگي به آفت هاي نهضت ترجمه اشاره كرد وگفت: يكي از اين آفت ها اين است كه كتاب هاي دسته دوم ترجمه مي شوند نه آثار كلاسيك و ديگري اينكه، افراد متفنن به اين ترجمه مي پردازند. اين كتاب به مشكل ترين اثر كلاسيك و فلسفي پرداخته است و از عهده ترجمه آن به خوبي برآمده است.

اين استاد فلسفه ادامه داد: زبان ترجمه كتاب، امروزي، مفهوم، رسا و وفادار به اصل است. در ترجمه و ويراستاري كتاب تلاش شده جملات طولاني كانت تقطيع شود كه افتي براي كار ترجمه محسوب مي شود. اما چون اصل ترجمه بر اساس كتاب هاي گاير و اديب سلطاني است وفادار به متن است.

در پايان اين نشست، اردبيلي گفت: بررسي موشكافانه نكات كتاب نشان مي دهد كه از سطوح اوليه گذر كرديم و به عمق رسيديم. ويراستاري اين كتاب نياز به تيمي داشت اما فراهم نشد. زماني كه تصميم به ترجمه اين كتاب گرفتم به دليل عدم پختگي در مورد كانت و  ضعف در زبان انگليسي از ترجمه آن منصرف مي شدم.

وي با بيان اينكه سي سال پيش بايد كتاب« نقد عقل محض» ترجمه و خوانده مي شد، گفت: معادل سازي ها در ترجمه، كانت را به يك هيولا تبديل كرد. تعدادي از اساتيد ما به علت دشواري كتاب هاي كانت از خواندن آن صرف نظر مي كنند. بنابراين تصميم گرفتيم كه ترجمه ديگري از كتاب كانت ارائه كنيم.

اردبيلي عنوان كرد: ترجمه و ويرايش كتاب بسيار دشوار بود و بيش از يك سال براي ويرايش آن وقت صرف شد. با توجه به حدي كه وجود دارد ويراستار و مترجم به خود اجازه مي دهد كتاب را ترجمه كنند.  بنابراين در ابتدا تصميم گرفتيم كتاب را از اول تا آخر بفهميم و سپس ترجمه كتاب را آغاز كنيم. اين موضوع استاندارد ما در ترجمه كتاب بود چرا كه ما به مخاطب متعهد هستيم.

وي در پايان گفت: ترجمه از متن ثانويه في نفسه عيب و لزوما عيب نيست. بلكه ما به مترجم انگليسي اعتماد كرديم. تجربه نشان مي دهد كه ترساندن ما از زبان اصلي باعث مي شود ما كاري نكنيم؛ چرا كه از ترجمه كتاب اديب سلطاني سي سال گذشته و هر وقت به سراغ اين كتاب مي رفتيم ما را مي ترساندند.