چرا ما عاشق شخصیت های داستان های ادبی می‌شویم؟

به گزارش لیزنا، این که گفته می شود عشق یک فرایند شیمیایی است که به صورت ناگهانی و در جهت یک چیز غیرقابل پیش بینی رخ می دهد، جای تعجب ندارد. برای مثل نسبت به شخصیت یک فیلم یا کتاب. عشق نسبت به قهرمانان یک فیلم حداقل به دلیل جذابیت ظاهری آنها باز هم قابل توضیح است اما توضیح عشق نسبت به قهرمانان رمان ها و داستان ها سختتر می شود.

  قدرت جادویی خیال

عشق به خودی خود یک حس مرموز است اما عشق نسبت به یک تصویر خیالی عجیب تر می شود.  این سوال وجود دارد که چطور می توان به شخصی که هیچ وقت ندیده ایم و هیچ گاه در واقعیت موجود نبوده است، وابسته شد؟ پاسخ آن ساده است: همه اش تقصیر استعداد نویسنده است و تخیل ما که به راحتی چهره یار را برایمان ترسیم می کند تا حدی که خواب را از ما بگیرد!  درست مانند زندگی واقعی فقط با این تفاوت که ما با قهرمانان داستان های ادبی هرگز نمی توانیم ملاقات کنیم؛ و نه چیزی بیشتر! اغلب برای پیدا کردن نیمه گمشده خود یک ایده آل در سر خود می پرورانیم. ملاقاتی که گاها غیرعملی است. حال با توجه به اینکه اغلب چنین شخصی وجود ندارد آیا کوتاه آمدن از توقع آنهمه جذابیت راحتتر نیست؟

««ماروزکا» با ناراحتی سرش را برگرداند. با شلاقش بازی کرد. نمی خواست برود. از گشت های کسل کننده دولتی و بسته های به درد نخور خسته شده بود؛ و بیشتر از همه از چشمان عجیب «لوینسون». آنها عمیق و آبی درست مانند یک دریاچه «ماروزکا» را به همراه چکمه هایش به سمت خود می کشیدند و در او چیزهایی را می دیدند که شاید خودش نمی توانست ببیند.» «الکساندر فادیف» در کتاب خود «شکست» اینچنین قهرمانش «لاوینسون»، فرمانده واحد چریکی  را توصیف می کند. آیا می توان با چنین چشمانی عاشق او نشد؟

و یا مثلا «شرلوک هولمز» کاراگاه معروف مجموعه کتاب های کاراگاهی «آرتور کانن دویل» نه تنها ظاهر دلپزیری برای زنان دارد بلکه دارای توانایی های ذهنی قابل توجهی نیز هست: «قدش بیش از 6 فوت بود و به خاطر اندام باریکش بلندتر هم دیده می شد. نگاه تیزی داشت و چشمانی نافذ؛ به  جز دوره های زمانی که قبلا در مورد گفته شد. بینی عقابی باریکش به چهره او حالتی پر انرژی و مصصم می داد. صورت زاویه دار با چانه ای که کمی به جلو آمده بود بیانگر شخصیت قاطعش بود.»

به هر حال روانشناسان جدید و متخصصین اعصاب جواب این سوال را که چرا ما به شخصیت های خیالی علاقمند می شویم در حالی که انسان های واقعی در هر زمان از زندگی ما وجود دارند؟، یافته اند.

وقتی مغز، خود تصمیم می گیرد که شما به چه چیز نیاز دارید

دانشمندان مدت هاست دریافته اند که تقریبا تمام فرایندهای بدن ما (از جمله عشق) را می توان به راحتی توضیح داد. شما خوشتان بیاید یا نه مغز شما علاقه ای ملایم به جوان همسایه و یا عشقی آتشین به شخصیت «وارونسکی» در رمان «آنا کارنینا» را یکسان درک می کند. اگر به خواست او بود همه دختران اکنون با «رت باتلر» ازدواج کرده بودند و همه پسران بعد از ظهر خود را با «مارگاریتا»ی «بولکاگوف» می گذراندند.

در واقع مطالعات اخیر بر روی فعالیت های مغز نشان می دهد که «درک» ما بین «مطالعه یک تجربه حسی» و یا «زندگی کردن این تجربه در واقعیت» تفاوتی قائل نیست و در هر دو این موارد یک نقطه از مغز تحریک می شود. بنابراین هنگام مواجهه با توصیف یک کاراکتر در متن، این احتمال وجود دارد که عاشقش شویم. به ویژه اگر این شخص کاملا با خواسته های ما همخوان باشد.

هنگام مطالعه کتاب ما با شخصیت هایش به همان اندازه ای هم دردی می کنیم که با دوستان خود و یا با هر کسی که به طور اتفاقی در مسیرمان می بینیم. به طور علمی، توانایی تشخیص و حس کردن احساسات دیگران «همدلی» نامیده می شود. همین توانایی (که اگر نداشتیم چقدر بد می شد) علاقه ما به شخصیت های داستان های ادبی را توجیه می کند.

اغلب شروع به احساس همدلی نسبت به قهرمان ساختگی یک داستان از همدلی کردن به شخصی واقعی و ساخته شده از گوشت و خون راحتتر است.  چرا؟  جواب آن ساده است: ما فرصت کافی برای شناخت کامل قهرمان کتاب، عادت های او و سرنوشتش را داریم. بدین معنی که شخصیت های خیالی گاهی از برخی از بستگانمان هم به ما نزدیکتر می شوند.

دور از واقعیت

آیا عاشق قهرمانان رمان ها و داستان ها می شوید و خود را فردی رمانتیک تصور می کنید؟ افسوس! روانشناسان برای صحبت با شما حاضرند!

به گفته محققان اینجا مشکل در فوران احساسات نیست بلکه مشکل، تلاش برای فرار از یک واقعیت ناخوشایند است. مگر اینکه شما نوجوانی 15 ساله باشید و وضعیت عاشق شدن مداوم بخشی لازم از زندگی شما باشد. «تاتیانا لارین» قهرمان «پوشکین» را به یاد آورید که چکونه عاشق «آنِگِین» شد چون فقط «زمان آن» فرا رسیده بود و هر  مرد جوان دیگری که جای «آنِگِین» بود همان سرنوشت را داشت.

پشت پرده رویدادهای عادی که نویسنده در رمان هایش توصیف می کند یک واقعیت غریب وجود دارد و شخصیت ها مظهری از شدیدترین آمال ها و آرزوها هستند. مسلما یک همکار از میز بغلی که دائما با صدای خش خش بسته بیسکوییت آرامش شما را به هم میریزد نمی تواند با «گتسبی» شخصیت کتاب «فیتزجرالد» که به خاطر دختر مورد علاقه اش و با این امید که شاید او را ببیند بزرگترین مهمانی قرن را ترتیب داد، رقابت کند. لازم به ذکر نیست که «گتسبی» که در واقعیت وجود خارجی ندارد، به طور کامل امکان نا امیدی و افسردگی و هر نوع مشکل در رابطه را هم ندارد.

در هر صورت دیر یا زود باید از دنیای خیالی به واقعیت بازگردیم. می توان عشق به شخصیت های ادبی را در قلب خود حفظ نمود اما نباید خود را در جهان ادبیات محصور کرد.

اگر دقیقتر به اطراف خود نگاه کنید مسلما شخصی پیدا خواهید کرد که نه تنها با «آقای دارسی»، «شرلوک هولمز»، «مارگارتا» یا «آیرین آدلر» هم تراز می شود بلکه از خیلی جهات از آنها بالاتر می رود.

ترجمه: زهرا شریفی