توجه رتبه‌بندی‌های دانشگاهی بر کیفیت پژوهش، اعضای هیات علمی و سطوح بین المللی سازی

به گزارش لیزنا، دکتر جعفر مهراد، استاد بازنشسته دانشگاه شیراز و موسس ISC با اعلام این خبر گفت: هدف رتبه‌بندی های ملی و جهانی ارزیابی عملکرد دانشگاه ها در حوزه های مختلف و بازنمایی نکته ضعف ها و کاستی های احتمالی به منظور ارتقای وضعیت موجود است. بعلاوه، رتبه‌بندی های دانشگاهی به گونه ای طراحی شده اند که دانشجویان، کارفرمایان و سایر ذینفعان در نظام آموزشی را برای درک بهتر و شناخت بیشتر آموزش هایی که توسط دانشگاه های مختلف جهان ارایه می شود یاری می رسانند.

وی گفت: رتبه‌بندی های دانشگاهی بر کیفیت پژوهش، اعضای هیات علمی و سطوح بین المللی سازی (استاد و دانشجو) توجه می کنند. با این حال، هدف دانشگاه ها تنها انجام تحقیقات علمی نیست. دانشگاه ها ابعاد مختلفی دارند که به قدر پژوهش های علمی اهمیت دارند، از جمله تسهیلات و امکانات، رضایت دانشجو، جوایز و قابلیت استخدام. اندازه گیری طیف وسیعی از معیار ها برای موفقیت نظام های مختلف رتبه‌بندی ضروری است.

دکتر جعفر مهراد گفت: علاوه بر رتبه‌بندی های جهانی تعدادی رتبه‌بندی های ملی نیز وجود دارد، از آن جمله رتبه‌بندی ISC در جمهوری اسلامی ایران، رتبه‌بندی تایوان، رتبه‌بندی I-UGR در اسپانیا، نظام رتبه بندی دانشگاهی بلغارستان، رتبه‌بندی دانشگاهی پاکستان و رتبه‌بندی HEIs در مقدونیه. هر کدام از این رتبه بندی ها دارای روش شناسی ها، معیار ها و استاندارد های سنجش منحصر به فرد خود است. با این وجود، علیرغم تفاوت هایی که وجود دارد هدف  این سیستم ها فراهم آوردن ارزیابی های فراگیر و قابل مقایسه از موسسات آموزش عالی در کشورهای مربوط به خود است. با این همه، هدف غایی سیستم های مختلف چندگانه ارایه بهترین اطلاعات ممکن به دانشجویان، سیاست گذاران و سرمایه گذاران است. سیستم های رتبه‌بندی با ایجاد رقابت و ارتقای کیفیت در پیدایش و تولید نظام های آموزشی سالم و تقریباً بی عیب و نقص وظیفه و نقشی انکار ناپذیر دارند.

اهمیت رتبه‌بندی های ملی در چیست؟

موسس ISC گفت: چرا وجود رتبه‌بندی های ملی لازم است؟ در این باره مطالعات زیادی صورت گرفته است. در این مطالعات به معیارهایی اشاره می شود که هر کدام در بعضی از کشورها در ایجاد سیستم های رتبه‌بندی ملی تاثیر گذار بوده است. مثلا، دانشگاه‌ها ممکن است در موقعیتی نباشند که رتبه‌بندی های جهانی مشمول این نوع دانشگاه ها شود. رتبه‌بندی تایمز مبتنی است بر بروندادهای پژوهشی؛ و موسسات آموزش عالی در بعضی از کشورها ممکن است فاقد ظرفیت لازم برای تولید بروندادهای پژوهشی باشند که معمولا در مورد دانشگاه های تراز اول جهان اعمال می شود. یا، عدم پوشش کامل در رتبه‌بندی های جهانی. چون ورود بسیاری از موسسات آموزش عالی در نظام های رتبه‌بندی جهانی میسر نیست، رتبه‌بندی های جهانی براساس معیار ها و استاندارد های خود، به طور قابل توجهی موقعیت جهانی این موسسات را دست کم می گیرند. همینطور، می توان به کوتاهی رتبه‌بندی های جهانی در توجه به گوناگونی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی اشاره کرد.

وی  افزود: رتبه بندی ها غالبا برای کشف ظرفیت، توانمندی و عملکرد تعداد کمی از موسسات آموزش عالی جهان طراحی شده اند. این حالت منجر به نمایش اندکی از موسساتی می شود که زمینه های آموزشی، فرهنگی و منطقه ای مختلف دارند. اساساً دانشگاه های تراز اول جهان مورد نظر سیستم های رتبه‌بندی است. به طور کلی، معیار های رتبه‌بندی جهانی می کوشند نشان دهند که یک موسسه تا چه حد از استانداردهای بین‌المللی آموزشی برخورد می باشد. از این رو، به سادگی می بینیم که توجه این سیستم ها بیشتر معطوف به کمیت و کیفیت تحقیقات علمی است تا کمیت و کیفیت دانشجو و عضو هیات علمی، اعتبار استادان و یا مشارکت و نقش اعضای هیات علمی در جامعه.

رتبه‌بندی های ملی در عراق

دکتر مهراد گفت: طی سالهای گذشته، از سوی ایران برای انعقاد تفاهم‌نامه های همکاری میان دانشگاه های ایران و عراق علاقه فراوانی ابراز شده است. دانشگاه های وزارت عتف، آزاد اسلامی، و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در شکل گیری این تفاهم‌نامه ها مشارکتی فعال و محوری از خود نشان می دهند. ظرفیت دانشگاه های جمهوری اسلامی ایران حداقل برای دانشگاهیان مشخص است. اما, برای آگاهی از وضعیت دانشگاه های عراق لازم است از نتایج رتبه‌بندی های جهانی استفاده کرد. آشنایی با رتبه بندی های ملی عراق نیز می‌تواند مفید و راهگشا باشد. در این تفاهم‌نامه ها، همواره بر آمادگی دانشگاه های ایران در خصوص تبادل تجربیات علمی، پذیرش و تبادل استاد و دانشجو و زمینه های مشترک علمی، آموزشی و پژوهشی تاکید می شود. این که دانشگاه های ایران تا چه اندازه از موقعیت دانشگاه های عراق در مباحثی مانند بالا اطلاع دارند، هیچ جای اطمینانی وجود ندارد. به نظرم راهکار این مسأله ساده است: استفاده از نتایج رتبه‌بندی های جهانی و  آگاهی از رتبه‌بندی های ملی عراق.

موسس ISC افزود: در عراق  دو وزارت آموزش عالی وجود دارد که مئولیت آموزش عالی و تحقیقات علمی در عراق را بر عهده دارند: یکی وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی در دولت مرکزی عراق و دیگری وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی در اقلیم کردستان عراق است. در این کشور دانشگاه های دولتی و خصوصی دوش به دوش هم فعالیت می کنند. بخش های جنوبی و مرکزی عراق دارای ٣۶ دانشگاه دولتی و ۴٧ دانشگاه خصوصی است، در حالیکه در اقلیم کردستان عراق ١۵ دانشگاه دولتی و ١۶ دانشگاه خصوصی وجود دارد. برنامه های آموزشی دانشگاه ها طیف وسیعی از مدارک کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری را ارایه می دهند که طول این دوره ها در رشته های مختلف مانند پزشکی، علوم، علوم انسانی و اجتماعی از ۴ تا ۶ سال متفاوت است.

وی گفت: سیستم های رتبه‌بندی شامل رتبه‌بندی دانشگاه‌های عراق Iraqi Ranking of Universities (IRU) و رتبه‌بندی ملی دانشگاهی National University Ranking (NUR)است که نخستین ویرایش IRU  در سال ٢٠١٨ و NUR  در سال ٢٠١۵ منتشر شده است. این دو نظام رتبه بندی به انتشار نتایج تحقیقات علمی در مجلات معتبر نمایه شده در وب او ساینس و اسکوپوس، اجرای پروژه‌های مشترک با سازمان های بین المللی و مشارکت در فعالیت های بین المللی کمک قابل توجهی کرده است.

دکتر مهراد تصریح کرد: افزایش قابل توجه در تعداد انتشارات دانشگاهی درخور تأمل است. برای مثال، در دانشگاه بغداد در سال ٢٠٢١ تعداد ٢٣/٣۵۴ مقاله در وب او ساینس و اسکوپوس نمایه سازی شده است. تعداد این مقالات در سال ١٧-٢٠١۶ تنها ٢/٨٨۵ مقاله بود. افزایش قابل توجه در انتشارات علمی که در سال ٢٠٢١  مشاهده می شود، متعاقب اجرای طرح رتبه‌بندی IRU  در سال ٢٠١٨ صورت گرفته است. همینطور، در دانشگاه کوفه، دانشگاهی دولتی در نجف تاسیس شده در سال ١٩٨٧، افزایش قابل توجه در انتشارات علمی را می توان در فاصله سال های ٢٠١٧ و ٢٠٢٠ مشاهده کرد. بعلاوه، در دانشگاه بین المللی تیشک، دانشگاهی خصوصی در اقلیم کردستان عراق تأسیس شده در سال ٢٠٠٨ در اربیل، آمار ها نشان می دهد که کل تعداد مقالات این دانشگاه در ١۶-٢٠١۵ شامل ١٣ مقاله نمایه شده در وب او ساینس و اسکوپوس و ١١ مقاله محلی بود که این رقم در سال ٢١-٢٠٢٠ به ١١٠ مقاله نمایه شده در وب او ساینس و اسکوپوس و ۴٧ مقاله محلی افزایش یافته است. افزایش های مشابهی نیز در در سایر دانشگاه های دولتی و خصوصی عراق و اقلیم کردستان عراق قابل مشاهده است.

وی افزود: براساس رتبه بندی سایماگو (برچسب نشریه و کشور) در سال ٢٠١۵، عراق در میان کشورهای عربی رتبه نهم را بدست آورده بود. در آن زمان، سیستم های رتبه‌بندی در عراق وجود نداشت. عراق در سال ٢٠٢٠، در رتبه بندی سایماگو بعد از عربستان سعودی و مصر در مرتبه سوم قرار داشت. عوامل عمده سهیم در افزایش انتشارات علمی در عراق را می توان به افزایش تعداد نشریات علمی نمایه شده در اسکوپوس و به اجرای سیستمهای مروج اثربخش نسبت داد. بعلاوه، رشد حاصل در انتشارات علمی بازتابی است از نقش رتبه بندی های دانشگاهی در تصمیم گیری ها و برنامه ریزی های راهبردی در دانشگاه ها. برای مثال، بسیاری از دانشگاه ها قرار گرفتن در میان بهترین رشته های دانشگاهی را هدف گذاری کرده و بدین ترتیب رسیدن به بهره وری علمی و تحقیقاتی را مورد تاکید قرار داده اند. در سیستم رتبه‌بندی IRU وزن پژوهش ٣٩ درصد و رضایت دانشجو از خدمات و بروندادهای آموزشی ١۵ درصد است. در سیستم رتبه‌بندی NUR نیز وزن تحقیقات علمی ٣٧ درصد و رضایت دانشجو ٣ درصد تعیین شده است.