پژوهش و فناوری در ایران چگونه است؟

دکتر جعفر مهراد استاد پیشکسوت دانشگاه شیراز و بنیانگذار موسسه ISC در یک گفتگوی اختصاصی با خبرنگار لیزنا درباره پژوهش و نوآوری در دانشگاه های ایران گفت: دانشگاه های ایران در دهه های اخیر سهم مهمی در پیشرفت پژوهش و فناوری داشته اند که این خود نشان دهنده اراده این کشور برای تقویت بازده علمی و حضور در سطح دانشگاه های بزرگ جهان است. ایران معاصر باسابقه ای غنی از دانش پژوهی که اصل و اساس ان به دوران های گذشته بر می گردد، سرمایه گذاری های هنگفتی در آموزش عالی بعمل آورده است. اکنون در دانشگاه های کشور محیطی ایجاد شده است که در آن پژوهش و نوآوری به طور فزاینده ای در الویت قرار دارد. امروزه، دانشگاه های ایران در زمینه هایی مانند مهندسی، پزشکی، فیزیک و شیمی به پیشرفت های قابل توجهی دست یافته است و در عین حال با چالش هایی مانند محدودیت های بودجه، که اخیرا در صحبت های دکتر پورمحمدی رییس سازمان برنامه و بودجه کشور نیز بازتاب داشت، و تحریم های بین المللی مواجه است.

با این توصیف، وی چشم انداز پژوهشی در دانشگاه های ایران را برجسته دانست و افزود: می دانید که نظام آموزش عالی ایران ترکیبی از دانشگاه های دولتی و خصوصی است. به اعتقادم در بین تعداد بی شمار موسسات آموزش عالی، ایران تعداد قابل توجهی دانشگاه معتبر دارد. این مقیاس، ایران را قادر به تولید حجم زیادی از تحقیقات آکادمیک می کند که گواه آن، تعداد انتشارات و ارجاعاتی است که به اثار علمی پژوهشگران ایرانی استناد می شود. بعلاوه، پژوهش در دانشگاه های ایران به شدت بر روی علوم کاربردی متمرکز است. به عنوان مثال، رشته های مهندسی به ویژه در دانشگاه هایی مانند صنعتی شریف و صنعتی امیر کبیر در نوآوری صنعت، توسعه زیرساخت ها و «مهندسی قابلیت اطمینان» پیشرو هستند. در همین حال، تحقیقات پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بسیار برجسته است و به پیشرفت در مراقبت های بهداشتی و دارویی کمک می کنند. به اعتقادم شیمی و فیزیک نیز در میان رشته های برتر قرار دارند و به رتبه بندی بروندادهای انتشاراتی بسیار کمک می کنند. با این وجود، دانشگاه تهران همیشه در خط مقدم پژوهش و فناوری قرارداد.

سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه در طول زمان افرایشی از خود نشان نمی دهد و کمتر از میانگین جهانی است

بنیانگذار موسسه ISC در زمینه سرمایه گذاری در پژوهش و تحقیق و توسعه بیان کرد: در این زمینه متاسفم که بگویم وضعیت چندان مناسب نیست. سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه در طول زمان افرایشی از خود نشان نمی دهد و کمتر از میانگین جهانی است. آن گونه که دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت عتف می گوید، این رقم هنوز نیم درصد از تولید ناخالص ملی است. در حالیکه، طبق اسناد بالادستی این رقم مقرر است در سال ۱۴۰۴ به ۴ درصد برسد که بعید است چنین رقمی در این زمان کوتاه محقق شود. در عین حال، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی کار خود را می کنند ‌و دانش و بینش پژوهشگران و اعضای هیات علمی باعث پیشرفت های قابل توجهی در عرصه های نوآوری و فناوری شده است.

وی ادامه داد: اکنون کشور ایجاد اقتصاد مبتنی بر دانش را در اولویت قرار داده است. این تفکر، از سیاست های ملی مانند سند چشم انداز ۱۴۰۴ سرچشمه می گیرد که بر پیشرفت علم، فناوری و نوآوری از طریق تحقیقات دانشگاهی و پیوندهای قوی تر با صنعت تاکید دارد. به گفته دکتر مهراد دولت دارای نقش اصلی است و بخش بزرگی از تلاش های پژوهشی را تامین مالی و دانشگاه ها را برای مقابله با چالش های اساسی و کاربردی تشویق می کند.

از نظر دکتر مهراد یکی از زمینه های کلیدی در آموزش عالی کشور بازده پژوهشی است. ایران در دهه ها های گذشته تعداد دانشجویان و اعضای هیات علمی دانشگاهی را به طور چشمگیری افزایش داده است. این رویکرد منجر به تولید مقاله های علمی بی شمار در نشریات بین المللی شده است، بیش از ۸۰ هزار مقاله، رقمی که نشان دهنده نرخ رشدی فراتر از میانگین جهانی است. رشته هایی مانند نانوتکنولوژی، فناوری هسته ای و مهندسی، پیشرفت های ویژه ای داشته و دانشگاه های عمده ایران در مراکز استان ها در کنار دانشگاه هایی مانند تهران، صنعتی شریف ، علم و صنعت ایران و دانشگاه علوم پزشکی تهران همواره در بین موسسات برتر جهانی رتبه بندی شده اند.

چهره ماندگار علمی کشور بیان کرد: در بحث پژوهش، نانوتکنولوژی، به عنوان یک حوزه شاخص، پیشرفت درخور توجهی داشته و ایران سرمایه گذاری هنگفتی در این زمینه کرده است. تاسیس آزمایشگاه های فناوری نانو در اغلب دانشگاه ها و موسسات علمی و حمایت های چشمگیر ستاد توسعه فناوری نانو از برنامه ها و طرح ها، اکنون آن را در بین پیشروان نوآوری و تحقیقات نانو قرار داده است. همینطور است پیشرفت های زیست فناوری. بیوتکنولوژی و تحقیقات پزشکی دوش به دوش هم پیشرفت کرده و دانشگاه های ایران در پژوهش های سلول های بنیادی و توسعه دارویی مشارکت جدی دارند.

توسعه مهندسی و فناوری از نقاط قوت قابل توجه در دانشگاههای ایران است

بنیانگذار موسسه ISC در ادامه گفت: توسعه مهندسی و فناوری از نقاط قوت قابل توجه است. دانشگاه هایی مانند صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان و صنعتی شریف در زمینه هایی مانند رباتیک، هوا فضا و انرژی های تجدیدپذیر پیشگام هستند. اخیرا، دانشگاه صنعتی شریف در جشنواره خوارزمی از سورتینگ بسته های پستی رونمایی کرد که آرزوی دیرینه سیستم پستی کشور بود. در همین حال، فناوری هسته ای نیز، از جمله چرخه کامل تولید سوخت هسته ای، توانایی های فنی ایران را برجسته می کند.

استاد پیشکسوت دانشگاه شیراز اظهار داشت: همکاری بین دانشگاه ها و صنعت نیاز مبرم کشور است که توسط ساز و‌کارهایی مانند صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری به شدت حمایت می شود. این صندوق برای تجاری سازی فعالیت های پژوهشی بودجه قابل توجهی را در اختیار شرکت های دانش بنیان قرار می دهد. با این حال، همان طوری که گفتم، سرمایه گذاری تجاری در تحقیق و توسعه در مقایسه با استانداردهای جهانی کم است و خروج نخبگان از کشور و کوچ مغزها به اعتقادم یک نگرانی جدی است که باید بیشتر از اقدامات انجام شده مورد توجه قرار گیرد.

وی در پایان افزود: علیرغم این مسایل، دانشگاه های ایران یک اکوسیستم پژوهشی قوی ایجاد کرده اند. دانشگاه های کشور میزبان مراکز رشد و آزمایشگاه های تخصصی متعددی مانند ازمایشگاه محاسباتی و مخابرات کوانتومی (دانشگاه علم و صنعت ایران)، آزمایشگاه مرکزی دانشگاه شیراز و آزمایشگاه جامع تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند. دانشگاه های ایران،با وجود‌محدودیت های اقتصادی و تحریم ها، از جهات مختلفی که بدان ها اشاره کردم به موتورهای پیشرفت پژوهش، نوآوری و فناوری تبدیل شده اند که از نیروی کار خبره و متخصصان جوان و از حمایت های راهبردی دولت برای رقابت در صحنه های جهانی برخوردار هستند.