نقش هوش مصنوعی در نشر علمی‎

(لیزنا، مقاله های روز): دکتر جعفر مهراد استاد پیشکسوت دانشگاه شیراز و بنیانگذار موسسه ISC: به طوری که می دانیم هوش مصنوعی به سرعت در حال تغییر بسیاری از جنبه های تحقیقات علمی و انتشارات پژوهشی است. فناوری های هوش مصنوعی از کمک به بررسی متون گرفته تا بهبود فرآیند های داوری نقش مهمی را در نحوه تولید، انتشار و ارزیابی دانش علمی ایفا می کنند.

 نقش های فعلی هوش مصنوعی در نشر علمی شگفت آور است. با این حال، هوش مصنوعی دارای مسایل بالقوه مرتبط به خود است که می کوشم آن ها را نیز در این نوشته در حد نیاز مورد بررسی قرار دهم.

 ابتدا ببینیم کاربردهای فعلی هوش مصنوعی در نشر علمی چیست؟ پاسخ روشن است. این کاربرد ها بسیار مختلف و در عین حال متنوع است. فناوری های هوش مصنوعی می توانند به سرعت پایگاه های اطلاعاتی گسترده ای از مرور نوشته ها (مرور ادبیات موضوع مورد مطالعه)را پویش کنند و به پژوهشگران کمک کنند تا مطالعات مرتبط را شناسایی کرده و یافته ها را در مقالات خود مورد استفاده قرار دهند. این پروسه می تواند به طور قابل توجهی روند بررسی مرور نوشته ها را تسریع کند. در این مرحله، معمولاً پژوهشگران علیرغم انجام جستجو های گسترده، احتمال دارد که یک یا چند منبع مرتبط را از دست بدهند. استفاده از ابزار های هوش مصنوعی این موارد را به سرعت کشف و آشکار می کند. 

 مدلهای پردازش زبان طبیعی که از ابزارهای مهم هوش مصنوعی است می توانند در تهیه پیش‌نویس بخش های خاصی از مقالات علمی مانند بخش روش شناسی به پژوهشگران کمک کنند. برخی از ابزارهای هوش مصنوعی نیز می توانند با پیشنهاد ویرایش و بازنویسی متن به بهبود وضوح و خوانایی آن کمک کنند(١). همچنین، الگوریتم های هوش مصنوعی قادر است مجموعه داده های بزرگ را پردازش، الگو ها را شناسایی و پژوهشگران در تفسیر و ارایه داده ها همراهی کنند.

 نقش مهم دیگر سیستم های هوش مصنوعی تشخیص سرقت ادبی است. این سیستم ها قادر هستند تا متون ارسالی به دفاتر نشریات علمی را با پایگاه های اطلاعاتی مختلف آثار منتشر شده مقایسه و سرقت ادبی احتمالی را شناسایی کنند. این سیستم ها می توانند نه تنها کپی کلمه به کلمه، بلکه محتوای بازنویسی شده و متن ترجمه شده را نیز شناسایی کنند.  از این سیستم،ث در ایران،  نشریه IJISM برای تشخیص سرقت ادبی استفاده می کند. 

 نکته مهم دیگر آن که ابزار های هوش مصنوعی می توانند در جنبه های مختلف فرایند بررسی و داوری مانند شناسایی داوران مناسب، کنترل خطا های روش شناختی و حتی در ارزیابی تحلیل های آماری سردبیران نشریات علمی را به طور موثر کمک کنند. در مورد کنترل خطا های روش شناختی و ارزیابی تحلیل های آماری لازم است اضافه کنم که ابزار های هوش مصنوعی قادر هستند مقالات پژوهشی را برای شناسایی نقص های روش شناختی یا خطا های آماری احتمالی اسکن کنند. برای مثال، یک سیستم هوش مصنوعی می تواند یک مقاله را به دلیل داشتن حجم نمونه ناکافی برای آزمایش های آماری علامت گذاری کند، یا ناسازگاری بین روش های تحقیق و نتایج ارایه شده را تشخیص دهد (٢ و ۴).

 این بخش را نظر به اهمیتی که برای نویسندگان مقالات، اعضای هیات تحریریه و سردبیران مجلات علمی پژوهشی دارد، بیشتر توضیح می دهم. الگوریتم های هوش مصنوعی می تواند مقالات ارسالی به دفتر یک نشریه علمی را تجزیه و تحلیل کرده و آن ها را با یک پایگاه اطلاعاتی که حاوی تخصص داوران، سابقه انتشار و علایق پژوهشی آنان است مورد مقایسه قرار دهد. به عنوان مثال، یک مدل پردازش زبان طبیعی ممکن است مشخص کند که یک مقاله در مورد" Open access mega journals: citation analysis of the scientfic publications of selected Middle East countries" بحث می کند. سپس، این سیستم داورانی را معرفی و پیشنهاد می کند که در این زمینه خاص به طور قابل توجهی از پشتوانه انتشاراتی و علمی قوی برخوردار می باشند. همچنین، هوش مصنوعی می تواند چگونگی ربط مقالات دریافتی را با روند های فعلی در این زمینه ارزیابی کند. هوش مصنوعی قادر است خلاصه ای سریع از نحوه تناسب موضوع مقالات با انتشارات اخیر را در اختیار سردبیران قرار دهد و به سنجش تازگی و تاثیر احتمالی آن کمک کند. 

 مجلاتی مانند IJISM که مقاله های خود را از تعدادی از کشور هایی دریافت می کنند که زبان اصلی آنها زبان انگلیسی نیست، ابزار های هوش مصنوعی به آسانی کیفیت زبان مقاله های دریافتی را ارزیابی می کنند.این ابزار ها مانند Gramarly, می توانند دستور زبان ، نحو و بهبود واژگان را پیشنهاد دهند و به طور بالقوه باری را که بر دوش داوران و ویراستاران است، بردارند.

 سیستم های هوش مصنوعی می توانند فهرست نویسندگان، وابستگی های سازمانی و اظهارات بودجه را در پایگاه های اطلاعاتی بزرگ تجزیه و تحلیل کنند تا تضاد منافع احتمالی را که ممکن است ویراستاران انسانی متوجه نشوند، شناسایی کنند. برای مثال، اگر نویسنده و داور پیشنهادی قبلاً مقالاتی را با هم همکاری داشته و نویسندگی کرده باشند، هوش مصنوعی این موارد را علامت گذاری می کند. راستی آزمایی منابع هم از کارهایی است که به سادگی توسط هوش مصنوعی انجام می گیرد. هوش مصنوعی می تواند به طور خودکار درستی و کامل بودن استنادها را در یک مقاله علمی بررسی کند. به عنوان مثال، می تواند تایید کند که همه آثار استناد شده واقعا وجود دارند، و اطلاعات کتابشناختی مورد نظر از نظر نویسندگان، عنوان، مجله و سال انتشار صحیح است(٣).

 مطالبی را که مشاهده کردیم جنبه های سودمند هوش مصنوعی است. اما، مسایل و چالش هایی وجود دارد که بهتر است به اینها نیز توجه کنیم(١):مهمترین مسأله ای که امروز در ارتباط با فناوری های هوش مصنوعی وجود دارد سوگیری و قابلیت اطمینان است. سیستم های هوش مصنوعی ممکن است به طور ناخواسته سوگیری‌های موجود در داده های آموزشی خود را تداوم یا تقویت نموده و به طور بالقوه بررسی های متون یا تجزیه و تحلیل داده‌ها را منحرف کنند. بعلاوه، با افزایش نقش هوش مصنوعی در تولید محتوا، سوالاتی در مورد نحوه نسبت دادن به مشارکت های هوش مصنوعی و اینکه چه سطحی از کمک های هوش مصنوعی باید افشا و آشکار شود، مطرح است. همینطور، این خطر وجود دارد که پژوهشگران در اثر کثرت استفاده از فناوری های هوش مصنوعی بیش از حد به این فناوری ها وابسته شده و از مهارت های تفکر انتقادی آنان کاسته شود. توجه به حریم خصوصی و امنیت داده ها نیز بسیار مهم است. استفاده از هوش مصنوعی در پردازش داده های پژوهشی حساس، نگرانی هایی را در مورد حفظ حریم خصوصی و امنیت داده ها به ویژه در زمینه هایی که با اطلاعات محرمانه سروکار دارند، افزایش می دهد.

 هدف فرآیند های بالا که به کمک هوش مصنوعی انجام می گیرد، افزایش کارایی و دقت همتراز خوانی است. توجه کنیم که هدف ابزار های هوش مصنوعی، پشتیبانی از روندهای داوری است. ویراستاران و داوران هنوز نقش مهمی در تصمیم گیری نهایی در مورد مقاله های دریافتی دارند.

منابع:

 ١- AI in science publications: the good, the bad and the questionable. April 11, 2024

 ٢- AI chatbots have thoroughly infiltrated scientific publishing. May 1, 2024

 ٣- Artificial intelligence in scientific publishing. April 3, 2024

 ۴- Generative AI in scientific publishing: descriptive or destructive? November 15, 2023