از جستجو در راهنماهای وب تا جستجوی محاوره‌ای‎

دکتر جعفر مهراد، استاد پیشکسوت دانشگاه شیراز و بنیانگذار موسسه ISC: از دهه ٢٠٢٠، روش جستجو در پایگاه های اطلاعاتی متفاوت شده و سیستم هایی پا به عرصه حیات علمی گذاشته اند که براساس فناوری های هوش مصنوعی عمل می کنند. روش ها و سیستم های این دهه مختلف و متعدد است. این سیستم ها، چه سیستم های عمومی و چه سیستم هایی که اختصاصا برای تامین نیازها و صنایع خاص ایجاد شده اند، از نام های گوناگون استفاده می کنند و عمومأ حالت تعاملی و محاوره ای دارند.

 پیش از پرداختن به سیستم های محاوره ای، مایلم راهنما ها و موتور هایی را که عمدتا در دهه ١٩٩٠ تولید و از آن پس به سرعت رو به توسعه گذاشتند، به ترتیب تاریخی اجمالا بررسی کنم (١ و ٢) و آنگاه توجه خوانندگان این متن را به دهه ٢٠١٠ میلادی که در آن جستجو های معنایی و تلفن های هوشمند راه اندازی شدند، جلب نمایم.

 اول ببینیم راهنما های وب اوایل تا اواسط دهه ١٩٩۵ کدام است؟ برای این که این مفهوم را به خوبی بشناسیم بهتر است به راهنماهای وب مانند یک فهرست برگه کتابخانه برای اینترنت فکر کنید. این ها اساسأ فهرست هایی از وب سایت ها بودند که توسط افراد انسانی تنظیم و در دسته ها و زیرمجموعه ها سازماندهی می شدند. 

 سوال مطرح در اینجا آن است که نحوه کار آن ها چگونه بود؟ اولین نکته‌ مهمی که لازم است به آن توجه کنیم، ساختار این راهنماها است. وب سایت ها در این راهنماها، به طوری که اشاره کردم، به صورت دستی در راهنماهای سلسله مراتبی دسته بندی می شدند. به این مثال توجه کنید: رایانه ها -- نرم افزار-- بازی های اکشن

 هر وب سایت شرح مختصری داشت که توسط ویراستاران انسانی نوشته شده بود. سپس، در این مرحله «راهنمای یاهو» قابل توجه است. این راهنما در سال ١٩٩۴ توسط جری یانگ و دیوید فیلو در استنفورد شروع به کار کرد. در اینجا هم ویراستاران انسانی مطالب ارسالی وب سایت را بررسی و دسته بندی می کردند. وب سایت ها برای فهرست شدن باید درخواست می دادند. اواسط دهه ١٩٩٠ به محبوب ترین راه برای یافتن وب سایت ها تبدیل شد.

 از موتورهای جستجوی اولیه اینترنتی می توان به آرچی (Archi) اشاره کرد. این موتور تنها می توانست سایت های FTP (پروتکل انتقال فایل) را جستجو کند. در این مرحله جستجوی محتوای صفحه وب عملی نبود. این موتور به سادگی فهرستی از فایل های قابل دانلود را ارائه می داد. در سال ١٩٩٢، گوفر/ورونیکا پا به عرصه علم و مدیریت اطلاعات گذاشت. ورونیکا سرورهای گوفر (سیستم اطلاعات پیش از وب) را جستجو می کرد که در نوع خود پیشرفته تر از آرچی، اما هنوز بسیار محدود بود.

 جالب است بدانیم که اولین موتور جستجوی متن کامل وب سایت در سال ١٩٩۴ خزنده های وب بود که می توانست کل صفحات وب را فهرست کند که انقلابی برای زمان خود، اما بسیار اساسی با استانداردهای امروزی بود.

 در همین سال، موتور جستجوی Lycos که محصول دانشگاه کارنگی ملون در ایالات متحده بود، تطبیق پیشوند و مجاورت واژه را به ارمغان آورد. این موتور، از مفاهیم پایگاه داده های این دانشگاه استفاده کرد و نکته مهم دیگر آن که می توانست نتایج جستجو را براساس «ربط» رتبه‌بندی کند. 

 در سال ١٩٩۵، آلتاویستا تحول بزرگ دیگری در توسعه موتور های جستجو ایجاد کرد، به این معنی که پرس و جو ها با استفاده از زبان طبیعی معمول شد، قابلیت های جستجوی چند زبانه رایج گردید، ارایه نسبت به زمان خود سریع و گزینه های نحو نیز از جستجوی پیشرفته برخوردار بود.

 حالا پس از مرور مختصری که در تاریخچه تحول موتورهای جستجو کردیم، ببینیم تفاوت های مهم این موتور ها با جستجوهای مدرن چگونه است:

 ١- دستی در مقابل خودکار: در راهنما های اولیه، ویراستاران انسانی همه چیز را بررسی و دسته بندی می کردند، در حالیکه در جستجو های مدرن خزنده ها و الگوریتم های خودکار بیشترین کار را انجام می دهند.

٢- مقیاس: راهنما ها تنها می توانستند بخش کوچکی از وب را فهرست کنند، در حالیکه جستجو های مدرن می توانند میلیارد ها صفحه را فهرست کنند.

٣- بروزرسانی: بروزرسانی راهنما ها آهسته و به بررسی دستی نیاز داشت، درحالیکه نمایه سازی در جستجو های مدرن تقریبا در زمان واقعی اتفاق می افتد.

۴- قابلیت جستجو: در جستجو های اولیه تطبیق کلید واژه ها صورت می گرفت، درحالیکه در جستجو های مدرن درک زمینه، هدف و زبان طبیعی جایز اهمیت است.

۵- نتایج جستجو: در موتورهای اولیه، کاربران اغلب مجبور بودند چندین دسته را بررسی کنند، در حالیکه اکنون با جستجوی مستقیم و نتایج فوری سرو کار داریم.

 حال، با اطلاعات مختصر ولی مفیدی که از روند توسعه موتورهای جستجو بدست آوردیم، توجه شما را به جستجو های محاوره ای جلب می کنم. ضمن بررسی این موضوع، در عین حال، به جستجوی کلیدواژه ای نیز مجدداً اشاره خواهم کرد و با ارایه مثال به تفاوت های مهم این دو خواهم پرداخت.

 به طور خلاصه، جستجوی محاوره‌ای نشان دهنده یک تغییر پارادایم در بازیابی اطلاعات است که در اینجا، یک تعامل طبیعی که مبتنی است بر گفتگو بین کاربران و سیستم های جستجو، صورت می گیرد. برخلاف جستجوی کلید واژه ای سنتی که بر پرس و جو های مجزا تکیه می کند، جستجوی محاوره‌‌ای از زمینه، هدف و‌ گفتگوی مداوم برای اصلاح نتایج جستجو استفاده بعمل می آورد. همانطور که گفتم، حالا به بررسی تفاوت های مهم بین جستجوی مکالمه ای و جستجوی کلیدواژه ای می پردازم. توجه داشته باشید که نقش تحول آفرین فناوری های هوش مصنوعی مانند پردازش زبان طبیعی، یادگیری ماشین و سیستم های مدیریت گفتگو در این جستجو اساسی و برجسته است. نمونه هائی را در دنیای واقعی ارایه خواهم کرد تا نقاط قوت و محدودیت های هر رویکرد روشن تر شود.

 به طوری که در بخش اول این نوشته ملاحظه کردیم، تکامل فناوری های جستجو به طور قابل توجهی روش تعامل کاربران با سیستم های بازیابی اطلاعات را تغییر داده است. جستجوی کلید واژه ای، یعنی رویکرد سنتی، به کاربران نیاز دارد تا پرس و جو های دقیقی را فرموله کنند، که این خود می تواند ربط نتایج جستجو ها را در صورتی که کاربران فاقد دانش دامنه یا مهارت های جستجو باشند، محدود کند. برعکس، جستجوی محاوره‌‌ای به کاربران اجازه می دهد تا در گفتگو های طبیعی در سیستم های بازیابی اطلاعات شرکت کنند. این سیستم ها، امکان اصلاح پرس و جو ها و تعامل دقیق تر را فراهم می کنند. این شرایط، یا این تغییرات،  همه توسط فناوری های هوش مصنوعی حاصل و در نتیجه سیستم ها به راحتی می توانند با درک هدف کاربر، به افزایش دقیق تر نتایج جستجو  کمک کنند.

 جستجوی کلید واژه ای: ویژگی ها و محدودیت ها(٣ و ۴)

 جستجوی واژه های کلیدی بر تطبیق عبارات ارایه شده توسط کاربر با اسناد نمایه شده یا پایگاه های اطلاعاتی متکی است. در حالیکه ساده و کارآمد است، این رویکرد دارای محدودیت های زیر است:

 ١- تعامل ایستا: پرس و جو ها مجزا هستند و فاقد پیوستگی یا زمینه می باشند.

٢- درک محدود هدف: نتایج به شدت به تطابق دقیق واژه های کلیدی بستگی دارد که اغلب معانی مربوط به نکات ظریف و دقیق را از دست می دهند.

٣- وابستگی کاربر: کاربران برای بهبود نتایج، باید درخواست های خود را به صورت دستی اصلاح کنند.

  مثال: فرض کنید کاربری در جستجوی «خودروهای هوشمند و رباتیک در سال ٢٠٢۵» است. وی، در یک سیستمی که مبتنی بر جستجوی کلیدواژه ای است، فهرستی از نتایج حاوی واژه های کلیدی را دریافت خواهد کرد، اما بدون زمینه دقیق، مانند اولویت های بودجه یا موارد استفاده خاص مثل تاکسی های رباتیک یا تغییرات بازار.

 جستجوی محاوره‌ای: پیشرفت ها و مزایا

 جستجوی محاوره‌ای در واقع گفتگوی انسانی را تقلید می کند. این سیستم ها، به کاربران امکان می دهد پرس و جو های خود را توضیح دهند، سوالات بعدی را بپرسند و نتایج را به طور مکرر بازبینی کنند (۵ و ۶).  به طوری که اشاره شد،  فناوری های هوش مصنوعی در جستجوی محاوره‌ای نقش اساسی دارند:

 ١- درک زبان طبیعی: هوش مصنوعی ورودی های زبان پیچیده را پردازش می کند و هدف را فراتر از ظاهر بیرونی واژه های تفسیر می کند. یعنی، به جزییات و پیچیدگی‌های عمیق واژه ها می پردازد.

٢- مدیریت زمینه: عوامل محاوره ای ( conversational agents)، زمینه را در مبادلات چندگانه حفظ  و پاسخ ها را براساس پرس و جو های قبلی اصلاح می کنند. عوامل محاوره ای، یک برنامه کامپیوتری طراحی شده برای شبیه سازی مکالمه با یک کاربر انسانی است، که اساساً مانند یک دستیار مجازی عمل می کند.

 مثال: کاربر در حال تعامل با یک سیستم جستجوی محاوره‌ای، می تواند با این سوال شروع کند: «خودروها در سال ٢٠٢۵ چقدر هوشمند و رباتیک می شوند؟» و سپس پرس و جوی خود را با پیگیری هایی مانند «پیش بینی تغییرات بازار چطور؟» یا «آیا تاکسی های رباتیک عمومیت پیدا خواهد کرد؟» و یا «کدام مدلها قیمت مناسبی برای خرید خواهد داشت؟»،  ادامه دهد.

 به طوری که می بینیم جستجوی محاوره‌ای، بازیابی اطلاعات را متحول کرده و تجارب جستجوی حسی، آگاه از متن و تعاملی را ارائه می دهد. در حالیکه جستجوی کلید واژه ای برای پرس و جو های ساده، کارساز باقی خواهد ماند، سیستم های محاوره ای مبتنی بر هوش مصنوعی، برای نیازهای پیچیده و پویای کابران مناسب تر است. با استفاده از فناوریهای هوش مصنوعی، سیستم های جستجوی محاوره‌ای می توانند نتایج مرتبط تری را ارائه دهند و راه را برای سیستم های بازیابی هوشمندتر و کابر-محور هموار کنند.

منابع:

1- Bhasin, Hitesh. The history of search engines (complete timeline from starting), June 13, 2923

2- Craig, William. Popular search engines in the 90's: then and now. webFX

www.webfx.com > blog > web-design

3- The pros & cons of keyword research.

www.thisinsideup.co.nz

4- The limitations of keyword search, using semantic search to uncover the norm.

www.copyright.com > crc > wp-content

5- price, Chuck. 24 great search engines you can use instead of Google. Search Engine Journal, Nov. 6, 2024

6- Sajid, Haziqa. The 10 best AI search engines to try in 2024, UNITE. AI, Sept. 28, 2024