شبیری: ویراستاری در جامعه ما مانند نقد است

به گزارش لیزنا، نخستین نشست آسیب شناسی ترجمه های ادبی با عنوان «زیر چتر نقد» با همكاری فصلنامه صنعت ترجمه شنبه (چهارم اسفند ماه) با حضور نجمه شبیری و احسان عباسلو در سرای اهل قلم برگزار شد.

در ابتدای این نشست، نجمه شبیری با اشاره به روند داوری کتاب در جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، گفت: چند فاکتور برای داوری کتاب ها مطرح می شود، فاکتور اول؛ نخستین ترجمه کتاب ارائه شده باشد. اما ما در سال های اخیر با ترجمه های گوناگون از یک اثر رو به رو می شویم. مترجم باید یاد بگیرد که برای ورود به جامعه باید جا روی پای خود بگذارد اما مترجمان ما در حاشیه قرار دارند و خودشان یک اثر را برای اولین بار ترجمه نمی کنند.

وی ادامه داد: دومین فاکتور مورد نظر، ویراستاری است؛ ویراستاری در جامعه ما مانند نقد است. ما هیچ وقت نقد نداشتیم و نخواهیم داشت؛ نقد کاری جدی، اساسی و دارای مکتب و نظریه است. باید این سوال را مطرح کنیم که چرا ویراستاری را جدی نمی گیریم. در غالب آثاری که به دست ما می رسد  غلط های ویرایشی به چشم می خورد.

این استاد دانشگاه  بیان کرد: از دیگر فاکتورهای مورد بررسی، تسلط مترجم است. در آثار  به اصطلاحات و ترجمه های تحت اللفظی و ضرب المثل ها برمی خوریم و غالبا تعدادی از مترجمان وقتی یک موضوع را نمی فهمند آن را ترجمه نمی کنند. درحالی که باید معنای این کلمه ها و اصطلاحات را با جست و جو و پرسش پیدا کنند نه اینکه استنباط خود را از آنها بنویسند. این خیانت به ترجمه است.  مترجم باید سعه صدر و تواضع داشته باشد تا وقتی معنی متنی را نمی فهمد برای فهم آن تلاش کند و برای مخاطب هم ارزش قائل باشد و بداند مخاطب هم می فهمد.

شبیری با بیان اینکه مترجم باید شهامت ترجمه یک اثر برای اولین بار را داشته باشد، گفت: از لحاظ جامعه شناسی و روان شناسی ملت ایران مردمانی باشعور و غیور هستند چرا این غرور را در شان ادبی حفظ نکنیم.  نمی توانیم در همه امور دنباله روی اروپایی ها باشیم چرا که آبشخور و نیازهای فکری متفاوتی داریم. در پنج دهه اخیر اروپایی ها بر روی روان شناسی تمرکز دارند اگر ما هم تصمیم گرفته ایم روی این موضوع کار کنیم باید متناسب با فرهنگ کشور خودمان این کار را انجام دهیم.

این پژوهشگر بیان کرد: ما غرب شناسی نمی دانیم و غرب شناسی نداریم. یا شیفته غرب هستیم یا ضد غرب هستیم و اینها به معنا غرب شناسی نیست. بنابراین نمی توانیم از آنها کپی برداری کنیم.

 وی با بیان اینکه یک مثلث ناشر، مترجم و ویراستار داریم، گفت: کتاب نیاز به مقدمه برای برقراری ارتباط با مخاطب دارد و برای ایجاد همراهی مخاطب با متن و کتاب این مقدمه ضروری است و نباید فهم همه متن را بر عهده مخاطب بگذاریم. تعدادی از ناشران در حق یک کتاب جفا می کنند و یک اثر را از داشتن صفحه بندی مناسب، طرح جلد، فونت و موضوعات دیگر محروم می کنند. درحالی که این موضوعات باید از سوی ناشر رعایت شود و با هنر خود ارزش کتاب را افزایش دهد.

مترجم و نویسنده باید جوابگوی مخاطب باشند

احسان عباسلو از دیگر سخنرانان این نشست با تاکید بر اینکه حقله مفقود ترجمه نبود افراد دغدغه مند در این حوزه است، گفت: ما به عنوان مخاطب جایگاه خود را در قبال ترجمه نشناختیم و به گونه ای که هر اثری به ما بدهند آن را می پذیریم بدون اینکه هیچ وقت از خودمان بپرسیم آیا ما لایق این اثر هستیم یا خیر. مترجم و نویسنده باید جوابگوی مخاطب باشند.

وی ادامه داد: کتابی به چاپ چندم رسیده است اما وقتی ترجمه را با متن اصلی مطابقت می دهیم می بینیم در حد فاجعه است. مخاطب از این موضوع بی اطلاع است. مخاطب در خدمت مترجم نیست چرا که برای خواندن یک اثر هزینه های مادی و زمانی خرج می کند بنابراین باید یک اثر شایسته در اختیارش قرار دهیم.

 عباسلو بیان کرد: شاید یکی از مشکلاتی که باید روی آن پررنگ کار کنیم رقابت بازار است. مترجم برای اینکه از این بازار عقب نماند اثر را با جافتادگی فراوان راهی بازار نشر می کند. برای ترجمه های موازی در جایزه کتاب سال یک تبصره وجو دارد که اگر ترجمه ارزش افزوده، نقد، مقدمه و موخره و تفاوت چشم گیری نسبت به ترجمه های دیگر داشته باشد در چرخه داوری این جایزه قرار می گیرد.

این پژوهشگر گفت: اگر در هیچ گروهی سخت گیری وجود نداشته باشد باید در حوزه ترجمه شاهد این سخت گیری باشیم چرا که باید آثار با کیفیت ترجمه شوند. در این زمینه اگر اهمال کنیم خودمان مقصریم و نباید با کسی در این زمینه تعارف داشته باشیم. داوران جایزه کتاب سال تجربه و سواد لازم برای داروی آثار را دارند و افراد شناخته شده ای هستند که اسامی آنها از سوی موسسه خانه کتاب اعلام شده است.

وی تصریح کرد: در این جایزه، آثار ترجمه شده با متن اصلی مطابقت داده می شوند. در کنار ترجمه یک اثر فاکتورهای دیگر هم برای داوری لحاظ می شود. ممکن است کتاب از لحاظ کیفیت ترجمه حائز رتبه شود اما به خاطر فاکتورهای دیگر بخشی از نمره را از دست دهد.

عباسلو با تاکید بر نقش ناشر در ارائه یک اثر خوب به مترجمان پیشنهاد کرد به عنوان یک مترجم  بر صفر تا صد کار خود نظارت داشته باشند و خود را دست کم نگیرند و برای ترجمه یک کتاب برای اولین بار آن را با دقت انتخاب و گول بازار را نخورند.

این منتقد ادبی ادامه داد: صرف اینکه یک کتاب در خارج از ایران پرفروش بود به معنای پرفروش بودن آن در ایران نیست. مترجمان برای انتخاب یک اثر خوب باید جست و جو کنند و با توجه به امکانات و دسترسی آسان تر به منابع این جست و جو برای آنها ساده تر می شود. مترجم می تواند  برای اولین بار معرف نویسنده و اثر آن باشد. به عبارتی مترجم می تواند جریان ساز باشد. اما مشکل  اینجاست که ارزش جایگاه خود را نمی دانند و تابع بازار هستند تا کتابی که به آن اقبال شده را ترجمه کنند.

عباسلو با اشاره به  توان فنی مترجم، گفت: مترجم به صورت تئوری همه چیز را می داند اما در عمل اثر عجیبی را خلق می کند. شاید نگاه سرعتی و عجولانه بودن این مشکلات را ایجاد می کند. فکر می کنیم در مدت شش ماه باید ترجمه یک اثر را به پایان رساند و به این فکر نمی کنیم که ممکن است ترجمه یک اثر سال ها طول بکشد.

وی با بیان اینکه سرفصل های دانشگاه باید مورد بررسی قرار بگیرند، گفت: استادان به صرف شرح وظایف خود بسنده می کنند. از میان مترجمانی که در سال فارغ التحصیل می شوند چند مترجم خوب می بینیم. در میان این فارغ التحصیلان تعداد محدودی مترجم خوب به جامعه معرفی می شوند که ناشران درجه یک در حوزه ادبیات به آنها بهاء می دهند و آثارشان را منتشر می کنند.

عباسلو گفت: مشکل ما نقد ترجمه است؛ این موضوع  باید در جامعه جدی گرفته شود. با نقد ترجمه، ناشران خوب و بد از هم متمایز می شوند و برای مخاطب از هم قابل تشخیص خواهد بود. با ذکر دلیل، ترجمه ها را نقد کنیم و به دنبال آن ناشران را درجه بندی کنیم حتی اگر ناشران این درجه بندی را قبول نداشته باشند. ما منتقد هستیم و با توجه به نقد؛ به ناشر رتبه می دهیم.

جامعه ما در حوزه ترجمه ستاره زده شده است

محمدرضا اربابی رئیس انجمن صنفی مترجمان استان تهران از مهمانان حاضر در این نشست، گفت: کیفی سازی ترجمه در ایران موضوع مهمی است. در حوزه کودک و نوجوان 80درصد رشد در چند سال گذشته داشتیم که بخشی به علت استقبال مخاطب و بخشی به علت باز بودن فضای ترجمه در ایران است اما خروجی کتاب های ما مانند هندوانه دربسته است. کیفیت آثار ترجمه خود را در جایی نشان نمی دهد چرا که آثار نقد نمی شوند.

وی با بیان اینکه جامعه ما در حوزه ترجمه ستاره زده شده است، گفت: جلسات نقد و بررسی کتاب به یک دورهمی برای معرفی و بررسی کتاب تبدیل شده است و نقدی در این جلسات نمی بینیم. چند مجله علمی تخصصی می شناسید که کار تخصصی نقد انجام دهند. وقتی موضوع کیفیت ترجمه مطرح می شود سرپیکان را به سمت مترجم می چرخانند درحالی که باید به ناشران توجه کنیم چرا که ناشران به علت نفع در فضای رقابتی بازار، ترجمه های مکرر را از مترجم طلب می کند.