پاسخی به چالش های میان سنت اسلامی و فناوری های نوین در یک کتاب

لیزنا: کتاب «اسلام، علم، مسلمانان و فناوری» گفتگوی عقلانی میان دو دانشمند بزرگ جهان اسلام،  سید حسین نصر، استاد معاصر مطالعات اسلامی در دانشگاه جورج واشنگتن و مظفر اقبال، موسس مرکز اسلام و علم در کانادا است که با هدف تشریح نظرات نصر در مورد علوم و فناوری و ریشه ها و ثمره های این دو در تمدن اسلامی و غربی انجام شده است.

سید حسین نصر جامع‌ترین پاسخ عقلانی درباره چالش های میان اسلام و علم و فناوری را ارائه نموده است. چالش هایی که دو قرن پیش با اولین برخوردهای میان علم و تکنولوژی مدرن و دنیای اسلام ایجاد شد.

چالش های ایجاد شده و تاثیرگذاری تکنولوژی مدرن بر زندگی سنتی جوامع مسلمان، منجر به آغاز مباحثاتی در میان مسلمانان و ایجاد «مواضع فلسفی» متمایز و متفاوت درباره نسبت اسلام و علم و فناوری شد.

در این میان پاسخ دانشمند ایرانی، سید حسین نصر، استاد معاصر مطالعات اسلامی در دانشگاه جورج واشنگتن و فارغ التحصیل دکتری از دانشگاه هاروارد، شاید جامع‌ترین و عقلانی ترین پاسخ در کل تاریخ این بحث ها محسوب شود.

وی با بهره مندی از اساتیدی چون جرج سارتن، هری ولفسون، برنارد کوهن و همچنین علامه طباطبایی، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و سید محمد کاظم عصار هم در حوزه تاریخ و فلسفه تفکر علمی مدرن غربی و هم درباره سنت علمی اسلامی دانشی عمیق دارد و نقد و بررسی او از فناوری نوین جهان، عقلانی و برپایه تحقیقلات علمی است.

او علم مدرن را نه درباره نظام طبیعی، بلکه در مورد طبیعت می داند که مشروعیت آن صرفا در حدود فرضیات آن درباره ماهیت موضوع شناسایی و فاعل اندیشنده است. این علم بر روی نظام ارزشی افراد تاثیر می گذارد و بر آنان نفوذ می کند. از نظر وی بین علوم جدید با جهانبینی اسلامی چالشی عمیق وجود دارد و علوم اسلامی هرگز نمی تواندن با علوم جدید همساز شوند. اما نصر تاکید دارد که مسلمانان نباید از این علوم اجتناب کنند بلکه باید با عقلانیت اسلامی بر آن مسلط شوند و علوم اسلامی به روز و مدرن و معتبر تولید کنند.  

سید حسین نصر در گفت و گو با مظفر اقبال بر تولید علم اسلامی معتبر تاکید دارد. این کتاب اولین کتابی است که پاسخ‌های فراگیر نصر برای علم و فناوری در رابطه با اسلام و مسلمانان را در یک جلد واحد ارایه داده است و در آن نصر به تفصیل درباره مسائل و مباحث این موضوع، چه به لحاظ نظری و چه به لحاظ کاربردی، می پردازد.

کتاب حاضر از هفت بخش تشکیل شده است.در بخش اول مظفر اقبال «بستر بحث» و زمینه گفت و گو را  فراهم می آورد. در بخش دوم با عنوان «مسئله منشا کیهان – کیهان به مثابه موضوع مطالعه علمی» زمینه یا چارچوب نظری کیهان‌شناسانه و متافیزیکی بحث براساس تعالیم قرآن از سوی سید حسین نصر تشریح می شود.

بخش سوم تا ششم شامل چهار مکالمه با موضوعات ۱) اسلام، علم و مسلمانان؛ ۲) اسلام، مسلمانان، و تکنولوژی مدرن؛ ۳) بحران محیط زیستی و ۴) مبادی زیستی، به سبک مصاحبه بین نصر و اقبال است که قبلا در مجله اسلام و علم چاپ شده بود ولی شکل کامل و اصلاح‌شده‌ آن در این کتاب منتشر شده است. این قسمت بخش های اصلی کتاب را تشکیل می دهد و مباحث زیادی به شکل گفت و گو مطرح می شود.

بخش هفتم با عنوان «جهانبینی اسلامی و علم مدرن» شامل متن نطقی است که نصر در سال 1995 در یک کنفرانس بین‌المللی درباره علم در سیاست در اسلام‌آباد ایراد کرده است. جایی که نصر و اقبال برای اولین بار رو به رو شدند و ارتباط همیشکی معنوی، عقلانی و دوستانه خود را آغاز کردند.