رشد ابعاد مختلف علم لازمه توسعه علمی/ مقایسه توان علمی ایران و ترکیه

به گزارش لیزنا، دکتر محمدجواد دهقانی گفت: در این میان برخی کشورها آگاهانه یا ناآگاهانه الگوی رشد کمی را به عنوان راهبرد توسعه علمی شان برگزیده اند. مقایسه جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در فاصله سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در دو پایگاه استنادی آی.اس.آی و اسکوپوس نشان می دهد که کشور در ابعاد اثرگذاری علمی، دیپلماسی علمی و تولید علم صنعتی برتر از ترکیه عمل کرده است. براساس پایگاه استنادی اسکوپوس ایران از سال ۲۰۱۱ تاکنون کمیت تولید علم بیشتری نسبت به ترکیه تولید کرده است، اما براساس پایگاه استنادی آی.اس.آی کمیت تولید علم ترکیه بیش از ایران است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) تصریح کرد: رشد کمیت تولید علم از شروط لازم برای توسعه علمی است، اما شرط کافی نیست. سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری نیز بر ابعاد مختلف توسعه علمی تاکید دارند و توسعه علمی در مسیر ایجاد ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی را مورد توجه قرار داده اند.

وی اظهار داشت: استخراج اطلاعات از پایگاه آی.اس.آی نشان می دهد که رشد کمیت علم ترکیه در سال ۱۹۹۰ از مرز هزار مدرک گذشت که ۰.۱٪ ( یک دهم درصد) از علم دنیا را شامل می گردید. در سال ۱۹۹۳ تولید علم ترکیه دو برابر شد. در سال ۱۹۹۶ میزان تولید علم ترکیه به ۴۰۹۰ مورد رسید. در سال ۱۹۹۹ ترکیه توانست ۰.۵٪ (نیم درصد) از علم دنیا را تولید کند. در سال ۲۰۰۲ تولید علم ترکیه از مرز 10 هزار مدرک گذشت و در سال ۲۰۰۴ سهم این کشور از علم دنیا از مرز ۱٪ عبور کرد. در سال ۲۰۱۵ ترکیه ۳۹۱۲۳ مدرک تولید کرده است که ۱.۷٪ از علم دنیا را شامل می گردد.

دهقانی در ادامه گفت: هر چند فاصله کمیت تولید علم ایران و ترکیه در پایگاه آی.اس.آی در حال کاهش است، اما براساس این پایگاه ترکیه از کمیت تولید علم بیشتری نسبت به ایران برخوردار است. در سال ۲۰۰۴ اختلاف علم دو کشور بیش از ۱۱۰۰۰ مدرک بود، اما هم اکنون در سال ۲۰۱۵ این اختلاف به زیر ۵۰۰۰ مدرک رسیده است.

سرپرست ISC گفت: براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس کمیت تولید علم ایران از ترکیه پیشی گرفته است. ایران در سال ۲۰۰۰ تنها ۰.۱۴٪ ( چهار صدم) از علم دنیا را تولید می کرد. این رقم در سال ۲۰۱۰ به ۱.۲٪ ( یک ممیز دو دهم) از کل کمیت علم دنیا رسید. در فاصله سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ سهم ایران از کل تولید علم دنیا از مرز ۱.۵٪ ( یک و نیم) عبور کرد. هم اکنون در سال ۲۰۱۶ سهم ایران از کل تولید علم دنیا ۱.۹٪ است.

وی افزود: علیرغم افزایش کمی تولیدات علمی ترکیه، کیفیت یا اثرگذاری تولیدات علمی این کشور رشد نکرده است. در حال حاضر اثرگذاری علمی اصلی ترین شاخص مرجعیت علمی است. براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال ۲۰۰۰ رتبه اثرگذاری تولیدات علم ایران ۴۶ بود. این رتبه در سال ۲۰۱۰ به ۲۸ رسید و در سال ۲۰۱۱ مجددا ارتقا یافته و به ۲۴ رسید. در سال ۲۰۱۳ رتبه اثرگذاری علم ایران دوباره افزایش یافته و به ۲۳ رسید. در آخرین محاسبات انجام شده در سال ۲۰۱۴ رتبه اثرگذاری علم ایران ۲۲ است.

دهقانی گفت: براساس همین پایگاه، ترکیه در سال ۲۰۰۰ رتبه ۲۹ اثرگذاری علم دنیا را در اختیار داشت. رتبه اثرگذاری علم ترکیه تا سال ۲۰۱۰ به رقم ۲۵ رسید، اما کیفیت تولیدات علمی ترکیه سیر نزولی را طی کرد به نحوی که رتبه این کشور در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ به جایگاه ۲۸ نزول کرده و در ادامه با این روند نزولی در سال ۲۰۱۴ ترکیه به رتبه ۲۹ دنیا رسید.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) ادامه داد: تولید علم صنعتی یکی از مهمترین مولفه های تولید علم مدرن را تشکیل می دهد و می بینیم که در سند سیاست های کلان علم و فناوری تبدیل علم به ثروت خواسته شده است. علم صنعتی به علمی اطلاق می گردد که توسط حداقل یک پژوهشگر از یک صنعت تولید می شود. عمده این تحقیقات توسط مراکز تحقیق و توسعه صنایع تولید و همانند تولید علم دانشگاهی در مجلات معتبر بین المللی منتشر می گردند.

دهقانی گفت: بررسی اطلاعات تولید علم صنعتی ایران و ترکیه در پایگاه استنادی آی.اس.آی نشان می دهد که هر چند در فاصله زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ ترکیه با ۱۸۷ مورد تولید علم صنعتی از ایران برتر بود، اما در بازه زمانی ۲۰۱۴-۲۰۱۲ ایران ۱.۵ ( یک و نیم ) برابر ترکیه تولید علم صنعتی داشته است. در این دوره زمانی ترکیه تنها ۱۴۷۶ مورد علم صنعتی تولید کرده بود، در حالیکه جمهوری اسلامی ایران در همین دوره زمانی ۲۳۰۹ مورد علم صنعتی تولید نموده بود.

یکی دیگر از مولفه های علم مدرن، دیپلماسی علمی است. تعاملات علمی در سند سیاست های کلان علم و فناوری به صورت صریح و روشن نیز مورد تاکید قرار گرفته اند. براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم کشور از ۱۹٪ در سال ۲۰۰۱ به ۲۱٪ در سال ۲۰۱۴ افزایش یافته است، در حالیکه در سال ۲۰۰۱ این رقم برای ترکیه ۱۳٪ بود و در سال ۲۰۱۴ به ۲۰٪ رسیده است.

براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی آي.اس.آی، از نظر سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم، ایران برتر از ترکیه عمل نموده است. در سال ۲۰۱۵ سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم دنیا ۲۲٪ است. این بدان معنی است که ۲۲٪ تولید علم دنیا با مشارکت حداقل دو کشور صورت پذیرفته است. این رقم برای ایران در همین سال ۲۳٪ و برای ترکیه ۲۰٪ است.

هر چند کمیت تولید علم و رشد آن از اهمیت بسزایی برخوردار است، اما این کمیت باید هوشمندانه تولید شده و رشد یابد. مهمترین هدف نظام آموزش عالی مبتنی بر اسناد بالادستی و همچنین روند جهانی تولید علم،  تبدیل علم به ثروت و قدرت است که به تنهایی و با تاکید محض بر افزایش کمی حاصل نمی شود. بنابراین، علاوه بر تاکید بر رشد کمی تولید علم بایستی سایر ابعاد توسعه علمی نیز مد نظر قرار گیرد که عبارتند از تولید علم کاربردی، اثرگذاری علم تولید شده و همچنین تبدیل علم به قدرت از طریق دیپلماسی علمی. ترکیه را می توان مثالی از کشورهایی دانست که به جای تاکید بر توسعه همه جانبه، بیش از هر چیز به افزایش کمی تولید علم می اندیشد.