روابط فرهنگی نباید زیر سایه روابط سیاسی قرار بگیرد/ زبان فارسی در ترکیه محبوبیت زیادی دارد

حجابی کیرلان قیچ، رئیس اتاق زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ترکیه و مترجم ترجمه ترکی «مثنوی مولانا» که اخیرا در شهر کتاب رونمایی شد، در مورد محبوبیت زبان و ادبیات فارسی در این کشور و ترجمه آثار نویسندگان ایرانی به ترکی توضیح داد.

زبان و ادبیات فارسی در میان جامعه ترکیه از چه جایگاهی برخوردار است و چقدر مردم با ادبیات ایران آشنا هستند؟

به طور کلی کسانی که با زبان و ادبیات فارسی کلاسیک آشنایی دارند بسیار  از آشنایان با ادبیات مدرن ایران هستند. مردم حداقل اساتید و بزرگانی مانند حافظ، سعدی، مولانا، جامی، محمود شبستری و غیره را به اسم می شناسند. اما اطلاعات مردم در مورد دوران مدرن ادبیات ایرانی کمتر است. از میان ادیبان و نویسندگان معاصر ایران نیز کسانی مانند فروغ فرخزاد و صادق هدایت مشهورتر هستند.  در سال های جدید ترجمه داستان ها، رمان ها و حکایت های ایرانی به زبان ترکی آغاز شده است و همین باعث گشته تا آشنایی با زبان و ادبیات مدرن فارسی نیز شروع شود. اما به هرحال در ترکیه در حال حاضر اطلاعات بسیار کمی در این زمینه وجود دارد. 

 یعنی دلیل عدم آشنایی و یا کمتر آشنا بودن مردم ترکیه با ادبیات معاصر فارسی را می توان عدم اهتمام به ترجمه آثار مدرن ایرانی دانست؟

بله. اما در زمینه ادبیات کهن و کلاسیک اینطور نیست. ادبیات کلاسیک بخشی از فرهنگ محسوب می شود. اما بسیاری برای مثال نمی دانند که کتاب مثنوی مولانا به زبان فارسی سروده شده است و زبان آن را ترکی می پندارند؛ هرچند آنچه مهم است معنا و مفهوم این اشعار است نه زبان آن.

 گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آنکارا چه فعالیت هایی را برای ایجاد پل ارتباطی ادبی میان ایران و ترکیه انجام می دهد تا این عدم آشنایی و اطلاع بهتر شود؟

ما در دانشگاه آنکارا از سال ۱۹۳۶ میلادی به بعد اقدام به پذیرش دانشجویان زبان فارسی کردیم. البته دانشگاه استانبول بسیار قبل تر از ما دانشجوی زبان و ادبیات فارسی پذیرش می‌کرد و حتی از دوره عثمانی در  این زمینه فعالیت می‌کند. ما به طور متوسط در هر سال 30 دانشجو پذیرش می کنیم و سعی داریم زبان و ادبیات کلاسیک و همینطور زبان و ادبیات مدرن فارسی را به آنان آموزش دهیم. در دانشکده اقدامات و حرکتهایی برای آشنایی دانشجویان با ادبیات فارسی صورت می‌گیرد. سفارت جمهوری اسلامی ایران در ترکیه و رایزنی فرهنگی ایران نیز در این شهر واقع هستند و به همین دلیل ما روابط بسیار نزدیکی با آنان برقرار کرده ایم. برنامه های مشترکی طرح ریزی می کنیم؛ برای مثال وقتی موسیقی دانان یا نویسندگان ایرانی به ترکیه می آیند حتما آنان را به دانشکده دعوت می نماییم تا با دانشجویان ما ملاقات کنند. امسال نیز برای اولین بار برنامه شب یلدا را اجرا کردیم که بسیار شاد و خوب بود و دانشجویان ما شعرها و ترانه هایی به زبان فارسی خواندند.  همچنین در زمان های مختلف نشست هایی برای بررسی زندگی و آثار بزرگان ایرانی مانند حافظ، فردوسی، سعدی و دیگران برگزار می‌کنیم و به این طریق به نوعی افراد مختلف و هموطنان هر دو کشور را با هم آشنا می نماییم.  همچنین در برنامه های اجرا شده توسط دیگر ارگان ها و سازمان ها نیز شرکت می‌کنیم. برای مثال امسال در برنامه ای که سفارت ایران و موسسه شهر کتاب در آنکارا با موضوع زنان و ادبیات در ایران برگزار نمودند، همکاری های معنوی و فکری داشتیم و برخی از اساتید ما در آن سخنرانی کردند.  به این طریق سعی داریم روابط فرهنگی دو کشور را گسترش دهیم.

آیا فارغ التحصیلان رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه آنکارا می‌توانند آثار فارسی را ترجمه کنند و این امید وجود دارد که کتاب‌های نویسندگان ایرانی بعدا توسط آنان مورد ترجمه قرار گیرد؟

مسلما همه دانشجویان یا فارغ التحصیلان نمی توانند. طبق اهداف ما اگر حدود 10 درصد از دانشجویان که آموزش می بینند به این کار اقدام کنند، برای ما یک غنیمت محسوب می شود. بسیاری از افراد با این تحصیلات ترجیح می‌دهند در حوزه‌های دیگری فعالیت کنند و یا زبان فارسی را به درستی نمی آموزند. اما برخی در مقطع کارشناسی ارشد و  دکتری به تحصیل خود ادامه می دهند. ما هر سال سه یا چهار دانشجو در مقطع دکتری پذیرش می کنیم که فعالیت های آنان در زمینه زبان و ادبیات فارسی گسترده تر است.  اما می توان گفت در واقع زبان فارسی در ترکیه دارای علاقمندان زیادی است و زبانیست که محبوبیت دارد و بسیار مورد توجه قرار می گیرد.  در حال حاضر ترجمه‌هایی که از زبان فارسی به ترکی انجام می شود بسیار بیشتر شده است و در مقایسه با ترجمه ادبیات ترکی به فارسی زیادتر است؛ یعنی میزان ترجمه های انجام گرفته از زبان ترکی به زبان فارسی در ایران، بسیار کمتر از میزان ترجمه های ادبیات فارسی به زبان ترکی در ترکیه است. این موضوع بدین معناست که فعالیت های بیشتری در حوزه ایرانشناسی در ترکیه وجود دارد.

به نظر شما برای افزایش ارتباط فرهنگی و تلاش برای آشنایی با ادبیات دو کشور باید چه کار هایی از سوی ترکیه و همینطور ایران انجام گیرد؟

باید همکاری های فرهنگی گسترده شود.  روابط فرهنگی نباید زیر سایه روابط سیاسی قرار بگیرد. باید اهمیت بیشتری به فرهنگ داده شود و سرمایه گذاری بیشتری در این زمینه صورت گیرد. مراکز فرهنگی به خصوص مراکز فرهنگی خصوصی باید آزادی بیشتری در برقراری ارتباطات فرهنگی داشته باشد. نهادهای مردمی باید فعالیت بسیار بیشتری انجام دهند. ما در ترکیه برای این موضوع اهمیت بسیاری قائل هستیم. در ترکیه نهادهای مردمی در این زمینه با آزادی و راحتی بیشتری فعالیت می کنند. من دو دوره به مدت چهار سال رئیس انجمن نویسندگان ترکیه بودم. در آن زمان برنامه های مختلفی در حوزه ایران و در حوزه سایر کشورها برگزار کردیم. به کشورهای مختلف رفتیم و به اروپا سفر کردیم بدون اینکه وابسته به حکومت باشیم یا از دولت اجازه بگیریم. ما در ترکیه فعالیت های بسیاری در رابطه با فرهنگ ایران انجام می دهید. ایران نیز برای ما همیشه ارزشمند بوده است و سیاست های دولت ها و حکومت ها هرچه باشد این ارزشمندی برای ما کم نمی شود. ما به عنوان دانشگاه به راه خود ادامه می دهیم  و باید گفت فواید آن را نیز می بینیم. در طول زمان سیاست نیز مجبور می شود با ما همراه شود.

شما خود علاوه بر ترجمه مثنوی معنوی چه آثار  دیگری در حوزه زبان و ادبیات فارسی و ترجمه آن خلق کرده اید؟

من در حوزه های مختلف فعالیت داشته ام اما بیشتر درگیر شعر هستم. کتاب های شعر مختلفی نوشته ام و علاوه بر ترجمه مثنوی، در زمینه تحقیق و ترجمه زبان و ادبیات معاصر ایران و شعر نوی فارسی فعالیت کرده ام.  در زمینه اشعار نیما یوشیج مقاله و در مورد احمد شاملو کتاب نوشته ام. همچنین مجموعه شعری در حوزه شعر نو در ایران به چاپ رسانده ام که در آن اشعاری برگزیده از ۷۰ شاعر ایرانی - به طور متوسط چهار شعر از هر شاعر - را آورده ام. علاوه بر آن ما در ترکیه برای انتشار کتاب هایی در زمینه اندیشه و تفکر در ایران تلاش می کنیم. برای مثال تمام کتاب های علی شریعتی به زبان ترکی استانبولی منتشر شده است. همچنین کتاب های از مطهری، داریوش شایگان و دیگر نویسندگان را منتشر کرده ایم. ما نویسندگان مطرح در ایران را مورد توجه قرار می‌دهیم و صدای آنان را به گوش مردم ترکیه می رسانیم. من خود بیشتر بر روی  شعر نو در ایران فعالیت می کنم و بیشتر کارهای من در این حوزه است. همچنین در زمینه ادبیات دوره تصوف نیز فعالیت دارم.

برای آینده و ترجمه کتاب های جدید ایرانی چه برنامه ای دارید؟

در حال حاضر بر روی دیوان کبیر کار می کنم که شامل غزلیات شمس اثر مولانا می شود. الان در حال ترجمه این اشعار هستم که مسلما سه یا چهار سال به طول خواهد انجامید. این کتاب اثری بزرگ است و به دقت بر روی آن کار می کنم و در نگاشتن آن به ترجمه های انجام گرفته در گذشته نیز نظر دارم. در کنار آن فعالیت های دیگری مانند ترجمه و بررسی آثار جامی را نیز دارم.