فساد در دانشگاه‌های عربی

به گزارش لیزنا، دکتر جعفر مهراد، استاد بازنشسته دانشگاه شیراز و موسس ISC  گفت:  رتبه‌بندی دانشگاهی شانگهای در روز ٢۴ آوریل ٢٠٢٣، تحت عنوان «فساد در دانشگاه های عربی» خبری را منتشر کرد که چند سال پیش از این نیز چنین خبری در مجلات علمی، مطبوعات بین المللی و رسانه های اجتماعی بازتاب گسترده ای داشت. در ایران نیز در همین رابطه با انتشار دو خبر به ترتیب در سال های ٢٠١۵ و ٢٠١۴ « مهمترین دانشگاه های عربستان زیر سوال رفت/پژوهشگرانی که هیچوقت نبودند!» و «عربستان سعودی برای ارتقای رتبه دانشگاه های این کشور غیر علمی عمل می کند» پرده از این راز برداشتم.

شانگهای نوشته است: بیش از ٢٠ سال است که نظام های رتبه‌بندی دانشگاهی ارزیابی عملکرد دانشگاه ها را براساس معیارها و شاخص های مربوط به خود برنامه ریزی و هر سال در موعد مقرر نتایج رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز علمی جهان را منتشر می‌کنند. در این میان، رتبه‌بندی شانگهای و نظام کیو آی در بریتانیا به دلیل سطح ارزیابی نسبت به سایر سیستم های رتبه‌بندی برجسته اند.

دکتر جعفر مهراد  گفت: در هر دو، و نیز در سیستم های رتبه‌بندی دیگر کیفیت اعضای هیات علمی، سطح تحقیقات آن ها، تعداد جوایز دریافت شده از جمله جایزه نوبل و تعداد مقالات پژوهشی نمایه شده در پایگاه های استنادی جهان از مهمترین شاخص های مربوط و مناسب است. ارزیابی ها به تعداد دانشجویان، امضای توافقنامه، برگزاری رویدادهای دانشگاهی و به طور کلی بر دامنه و گستره شهرت و اعتبار دانشگاه ها تاثیر گذاشته است.

وی گفت: از همان ابتدا، دانشگاه های آمریکایی، بریتانیایی و استرالیایی در نظام‌های رتبه‌بندی سرآمد بوده، در حالیکه دانشگاه‌های مناطقی مانند خاورمیانه، خاور نزدیک و آمریکای جنوبی برجسته نبودند. با این حال، در سال های اخیر، دانشگاه های کشور های ناحیه خلیج فارس به ویژه آن هوایی که در عربستان سعودی قرار دارند رو به رشد و رویش کرده اند.

موسس ISC افزود: بنا به خبر شانگهای، رتبه‌بندی های دانشگاهی و ارزیابی ها در تضاد با واقعیت های عربستان سعودی است. در این کشور نه تنها میزان تحقیقات کمتر و دسترسی به آموزش برای زنان محدود است، بلکه دیدگاه های فوق العاده محافظه کارانه اندیشیدن، تولید دانش و انجام تحقیقات علمی را نیز بسیار محدود می کند. در ابتدا تصور می شد که دانشگاه های عربستان سعودی انقلابی در دانش بوجود آورده و مراکز آموزشی اقدامات لازم را به نفع علم، فناوری، نوآوری، تحقیق و تولید دانش هدایت می کنند.

وی گفت: جهش دانشگاه های سعودی در سیستم های رتبه‌بندی و به ویژه در کیو اس، جایی که آن ها در دو دهه پیش از داشتن یک دانشگاه در میان ١٠٠٠ دانشگاه جهان به رتبه پانزدهم دست یافتند، این شایبه را بوجود آورد که سعودی ها در سیستم های رتبه‌بندی به روش خاص خود به جمع آوری امتیاز اقدام می کنند. در رتبه‌بندی شانگهای نیز که  در طی سالهای گذشته دانشگاه های این کشور فاقد رتبه بود، اکنون از هیچ به هفت رسیده اند.

استاد بازنشسته دانشگاه شیراز  تصریح کرد: برای فرایندها، که نیاز به استخدام استادانی با آموزش های کیفی سطح بالا و انتشار و نتایج تحقیقات علمی است، پیشرفت های عربستان سعودی باعث نگرانی و سوءظن های فراوان شد که در این میان شکایت میرا پیتروویچ پژوهشگر اسپانیایی (از اهالی صربستان) گزارش داد که او از دانشگاه ملک عبدالعزیز یک پیشنهاد مالی ٧٠/٠٠٠ یورویی دریافت کرده است که براساس آن آدرس وابستگی دانشگاهی خود را از یک مرکز تحقیقاتی در کاتالونیا به شهر ریاض تغییر دهد.

به عبارت دیگر، هر چیزی که تحقیق و منتشر می شود کماکان در دانشگاه مبدأ باقی می ماند و او فقط برای چند روز ، سه بار در سال، با پرداخت کلیه هزینه‌ها به عربستان سعودی سفر خواهد کرد.  به دلایل اخلاقی، محققی که این شکایت را مطرح کرده است زنجیره فساد جعلی را در تحقیقاتی که توسط دانشگاه های سعودی انجام می شود، کشف کرده است.

وی گفت: وب سایت کلاریویت انالیتکس، وظیفه بررسی این موضوع، یعنی تغییر وابستگی سازمانی استادان و محققان سطح بالا در سال های اخیر را که محل اقامت خود را به عربستان سعودی تغییر داده اند، برعهده گرفت. در این بررسی ١٢ محقق چینی، ١١ اسپانیایی، ۶ ایتالیایی، ۶ بریتانیایی و ۵ محقق آلمانی را پیدا کردند که محل اقامت خود را به عربستان سعودی تغییر داده اند، اما در مجموع، دانشگاه های سعودی ١١٢ محقق را با بیشترین استنادات در میان پژوهشگران برتر جهان گزارش می دهند که در  تئوری، کار و تحقیقات خود را در این کشور حاشیه جنوبی خلیج فارس انجام می دهند!

چندین دانشگاه دیگر نیز فرآیند های بررسی این موضوع غیر اخلاقی را در مراکز تحقیقاتی خود آغاز کرده اند. این مراکز دارای پژوهشگرانی در اروپا, چین و ایالت متحده امریکا است که به طرز عجیبی آدرس اصلی خود را به یک دانشگاه سعودی تغییر داده اند.

وی گفت: بدترین مورد، که منجر به اخراج و تحریم برای کار به مدت ١٣ سال شد، مورد دانشگاه کوردوبا علیه شیمیدان رافائل لوک اسپانیایی است که دارای بیشترین مقالات علمی با استنادات بالا است. این شیمیدان در حالیکه در دانشگاه کوردوبا مشغول تحقیق و تدریس است، بدون اطلاع دانشگاه قراردادی را برای تغییر آدرس (وابستگی سازمانی) به عربستان سعودی امضا کرده است. این تغییر نام و وابستگی سازمانی از دانشگاه کوردوبا به عربستان سعودی باعث شد تا این دانشگاه اندولسی بیش از ١۵٠ رتبه خود را در رتبه‌بندی بین المللی کیو اس از دست بدهد.  مورد دیگر، شیمیدان دانیل بارسلو، یکی از پژوهشگران اسپانیایی با انتشارات بالا بود که او نیز آدرس خود را به همان دانشگاه سعودی تغییر داده، اما تایید کرده است که او برای انجام این کار پولی را نگرفته و تنها جایزه ١٢٠/٠٠٠ یورویی خود را برای انجام تحقیقات علمی در مورد آلودگی رودخانه ها از دست پادشاه عربستان سعودی دریافت کرده است. بارسلو تایید می کند که او این تغییر را به این جهت انجام داده است که بتواند بدون هیچ مشکلی برای انجام تحقیقات مورد علاقه به پادشاهی سعودی سفر کند.

دکتر مهراد در پایان تاکید کرد: سایر پژوهشگران دریافت این پول ها را انکار می کنند، اما روشن است که طرح فساد علمی در سال‌های آینده آشکار خواهد شد. آنچه مسلم است این است که بیش از ١٠٠ پژوهشگر با انتشارات و استنادات بالا برای سفرهای مکرر به عربستان سعودی رفته اند. علت این مسافرت ها و تغییر نام وابستگی سازمانی،  وقتی این پژوهشگران در عربستان سعودی کار و زندگی نکرده اند، باید روشن شود.  از سوی دیگر، در مورد رتبه‌بندی های بین المللی اکنون این بحث مطرح است که بعضی از دانشگاه ها به آسانی می توانند با نادیده گرفتن اصول اخلاقی، رتبه خود را در میان دانشگاه های برتر جهان افزایش دهند. علاوه بر این، نادیده گرفتن اصول اخلاقی، این نگرانی را ایجاد می کند که سایر کشورهای ناحیه خلیج فارس مانند قطر، امارات متحده عربی یا بحرین نیز که رتبه تعدادی از دانشگاه های آن ها در سنجش و رتبه‌بندی های بین المللی به سرعت رو به افزایش است، به طور عمدی دست به این کار بزنند.