نقش هوش مصنوعی در خدمات کتابخانه ها و ضرورت آموزش آن

دکتر جعفر مهراد استاد پیشکسوت دانشگاه شیراز در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار لیزنا گفت: چند سالی است که هوش مصنوعی در دنیای امروز اهمیت زیادی پیدا کرده است. هوش مصنوعی کاربرد ها و مزایای متعددی دارد و به سرعت نحوه انجام کار ها را دستخوش تغییر و تحول کرده است. هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که در حوزه های مختلف کتابخانه ها وارد عمل شود و آن ها را متحول کند. وی گفت: به شما خواهم گفت که هوش مصنوعی چگونه می تواند خدمات کتابخانه ها و مراکز اطلاعات علمی را بهبود بخشد.

 دکتر مهراد بیان کرد: یکی از مهمترین خدمات این سازمان ها بازیابی اطلاعات کاربران است.  نقش هوش مصنوعی در بازیابی اطلاعات بسیار مهم است. الگوریتم های هوش مصنوعی می توانند نتایج جستجو را با تجزیه و تحلیل پرس و جو های کاربر، درک زمینه و پیشنهاد منابع مرتبط بهبود بخشند. برای مثال، موتورهای پیشنهاد کننده می توانند کتاب ها، مقالات یا سایر مطالب را براساس ترجیحات کاربران و تعاملات گذشته پیشنهاد دهند. چت بات های مجهز به هوش مصنوعی نیز می توانند به کاربران در یافتن منابع و پاسخ به پرسش ها کمک کنند.

 وی بیان داشت: امروز، دستیار های مجازی مبتنی بر هوش مصنوعی در انجام کارهای معمولی مانند تمدید کتاب ها، بررسی موعد مقرر و ارایه اطلاعات اولیه در مورد خدمات کتابخانه نقش مهمی ایفا می کنند. این دستیار ها ٢۴ ساعته کار می کنند و با افزایش تجربه کاربر، وقت کتابداران و متخصصان اطلاعات را برای کارهای دیگر آزاد می کنند. بعلاوه، در حوزه تهیه و فراهم آوری، هوش مصنوعی می تواند الگو های استفاده، داده‌های در گردش و رفتار کاربران را برای شناسایی روندها و بهینه سازی تخصیص منابع تجزیه و تحلیل کند. تجزیه و تحلیل پیش بینی کننده می تواند به کتابخانه ها در پیش بینی تقاضا، برنامه ریزی خرید و تخصیص موثر بودجه یاری رساند.

 استاد پیشکسوت دانشگاه شیراز افزود: هوش مصنوعی، کتابخانه ها را در برچسب گذاری و دسته بندی محتوا کمک، و این کار را برای کاربران آسان تر می سازد تا مطالب مرتبط خود را بازیابی کنند. تکنیک های پردازش زبان طبیعی می توانند اطلاعات معنی داری را از متن بدون ساختار استخراج کنند و کیفیت ابرداده ها را بهبود بخشند. علاوه براین، هوش مصنوعی می تواند به دیجیتالی کردن دست‌نوشته های کمیاب و اسناد تاریخی کمک کند. تشخیص نویسه خوان نوری همراه با هوش مصنوعی به تبدیل متون فیزیکی به فرمت های دیجیتالی قابل جستجو کمک می کند.

 دکتر مهراد ادامه داد: در حوزه دسترسی، ابزار های مجهز به هوش مصنوعی می توانند دسترسی کاربران معلول را به مواد و منابع مورد نظر افزایش دهند. به عنوان مثال، سیستم های تبدیل متن به گفتار و گفتار به متن، تعامل بهتری با محتوای دیجیتال را امکان پذیر می کنند. بعلاوه، در بحث امنیت و کشف تقلب، الگوریتم های هوش مصنوعی می توانند ترافیک شبکه را کنترل، ناهنجاری ها را شناسایی و از نقض امنیت جلوگیری کنند. سیستم های تشخیص تقلب می توانند فعالیت های مشکوک مربوط به حساب های کتابخانه را شناسایی کنند.

 موسس مرکز منطقه ای سابق اطلاع رسانی علوم و فناوری سپس به اهمیت آموزش فناوری هوش مصنوعی در علم اطلاعات و دانش شناسی اشاره کرد و گفت: هوش مصنوعی در صورتی که در درس های مرتبط با این رشته مورد توجه قرار گیرد می تواند باعث ایجاد تغییرات بسیاری در آموزش درس ها و بهینه کردن روش های آموزشی شود.

وی گفت: در اینجا چند راه برای رسیدن به این هدف وجود دارد:

اول: تقویت برنامه‌های درسی: برنامه‌های علم اطلاعات و دانش شناسی باید مفاهیم اساسی هوش مصنوعی، از جمله یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی و تجزیه و تحلیل داده‌ها را ارایه دهد. در ابنجا، برنامه های درسی با نشان دادن نمونه های واقعی از  کارکرد هوش مصنوعی در کتابخانه ها، که در واقع نشان دهنده تاثیر آن در خدمات و برنامه ها است، کمک مهمی به روشن شدن و درک زمینه ها خواهد کرد.

دوم: دوره ها و کارگاه ها:  این دوره ها می توانند موضوعاتی مانند بازیابی اطلاعات، سیستم های پیشنهاد دهنده و اخلاق داده‌ها را پوشش دهند. با برگزاری کارگاههای عملی دانشجویان رشته می توانند ابزار های هوش مصنوعی را آزمایش کنند و نحوه استفاده از آن ها را بیاموزند.

 سوم: همکاری با گروه های کامپیوتر: گروه های آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی می توانند برای ایجاد دوره های مشترک که هوش مصنوعی را از منظر این رشته بررسی می کند، با گروه های آموزشی کامپیوتر همکاری کنند. دانشجویان را می توان تشویق کرد تا روی پروژه های بین رشته‌ای کار کنند که شامل هوش مصنوعی و مدیریت اطلاعات خواهد بود.

چهارم: ملاحظات اخلاقی: دروس علم اطلاعات و دانش شناسی باید دانشجویان را در مورد مفاهیم اخلاقی هوش مصنوعی، سوگیری، حریم خصوصی و شفافیت آموزش دهند. در این مورد، نکات مهمی مانند مهارتهای تفکر انتقادی برای ارزیابی سیستم های هوش مصنوعی و تاثیر آن ها  بر جامعه را می توان آموزش داد.

 پنجم: فرصت های پژوهشی: می توان دانشجویان را تشویق کرد تا موضوعات تحقیقاتی مرتبط با هوش مصنوعی را در علم اطلاعات و دانش بررسی کنند. این فرصت ها می تواند شامل تجزیه و تحلیل رفتار کاربران، توصیه های شخصی سازی شده یا افزایش ابرداده های مبتنی بر هوش مصنوعی باشد. آشنا کردن دانشجویان با پژوهشگران هوش مصنوعی مهم است. این نوع ارتباطات می تواند منجر به مشارکت در پروژه ها شود.

 ششم: تجربه عملی: گروه های آموزشی لازم است موجبات تسهیل کارورزی یا کارآموزی را در کتابخانه ها با سازمان هایی که دانشجویان می توانند در پروژه های هوش مصنوعی کار کنند، فراهم آورند.

و هفتم: دعوت از سخنرانان مهمان و کارشناسان صنعت: در توسعه درسی، دعوت از کارشناسان حوزه های مرتبط با هوش مصنوعی برای ارایه سخنرانی اهمیت فراوان دارد. این کارشناسان می توانند بینش و تجربیات خود را با دانشجویان به اشتراک بگذارند. نیز، لازم است گروه های آموزشی از پیشرفت های هوش مصنوعی مطلع باشند و محتوای دوره ها را بر این اساس به روز کنند. شرکت اساتید رشته در کنفرانس ها و کارگاه های آموزشی هوش مصنوعی نیز در این مقوله می گنجد.

 بنیانگذار موسسه ISC در پایان این گفتگو بیان کرد: به طوری که در ارتباط با نقش هوش مصنوعی در متحول سازی برنامه ها و خدمات کتابخانه ها دیدیم، گروه های آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی برای همگامی با این تغییرات لازم است روش های تدریس خود و روش های یادگیری دانشجویان را در حوزه هوش مصنوعی برای آماده سازی متخصصان آینده که وارد بازار کار می شوند، متحول کنند. ادغام هوش مصنوعی در برنامه‌های درسی گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشجویان را قادر خواهد ساخت تا با مهارت های ضروری برای چشم انداز اطلاعات در حال تکامل آشنا شده، نوآوری را تقویت و فارغ‌التحصیلان را برای کتابخانه ها ی مبتنی بر هوش مصنوعی آماده کنند.