در هر پژوهش و هر متنی می‌توان از متون دیگران استفاده کرد

اوج استفاده از متن‌های دیگران در یک متن، مقاله‌های مروری یا بخش‌های مربوط به پیشینۀ پژوهش‌ها در یک اثر است. با این حال، در هر قسمت از پژوهش، در هر متن و اثر، و در هر جایی، بنا به اقتضای متن و تصویر ذهنی که قرار است محقق و نویسنده ارائه کند و متناسب با کم و کیف نگارش می‌توان از متن دیگران استفاده کرد. در همۀ موارد، چه در مقالۀ مروری و پیشینۀ پژوهش‌ها و هر متن تالیفی دیگر، این نویسنده و محقق است که تصویرسازی می‌کند و بنا به اقتضای تصویر مورد نظرش از دیگر متن‌ها استفاده می‌کند. در بسیاری از مقاله‌ها و کتاب‌های پژوهشی آن قدر از متون دیگران استفاده می‌شود، گویی یک اثر مروری است. مقدار زیاد استناد به متن‌های دیگر نیست که آنها را به یک متن مروری تبدیل می‌کند. آنچه که یک اثر یا مقاله را مروری می‌کند هدف نویسنده در نگارش متن است. حتی هدف یک مقالۀ مروری نیز نفس مرور نوشتارها نیست. بلکه اهدافی است که در پس نگاه محقق یا نویسنده برای مطالعۀ پیشینه‌ها نهفته شده است. بخصوص بخش مرور نوشتارها در کتاب‌ها و پژوهش‌ها به اهداف همان پژوهش و اثر مربوط است. 

در هر حال، متن‌های علمی  بسیار وابسته به متن‌های دیگر است و بنا به رویکرد نویسنده یا محقق و یا سایر ملاحظات مربوط به متن و محقق، از دیگر متن‌ها استفاده و به آنها استناد می‌شود. فردی که در بررسی و مرور نوشتارها و در نگارش مقالۀ مروری مهارت دارد، اغلب نویسنده و پژوهشگر خوبی است، یک خوانندۀ حرفه‌ای است، در چکیده‌نویسی و در تصویرسازی از چیزها مهارت دارد و خلاقیت مناسبی هم دارد. نویسندگان و محققان با تجربه و حرفه‌ای اهل مطالعه و منتقد خوبی هم هستند.

مهارت‌های نویسندگی، پژوهش، مطالعه، چکیده‌نویسی، یادداشت‌برداری، نقد و بررسی پیشینه‌ها همگی بر هم تاثیر دارند و بخصوص مهارت فرضیه‌سازی، تصویرسازی، شبیه‌سازی، الگوسازی و توصیف فرد را ارتقا می‌بخشند. در ادامه تلاش می‌شود هم به مطالعۀ پیشینه‌ها و نقد و بررسی آنها و هم به مهارت‌های شناختی و نویسندگی توجه شود.

استفاده منصفانه از متن دیگران

میزان استفاده از متن دیگران باید منصفانه باشد. استفاده بیش از حد از یک کتاب یا مقاله با اخلاق نگارش و پژوهش منافات دارد و غیرمنصفانه تلقی می‌شود. به‌خصوص آن که باید برای بیان مقصد و هدف خودتان از متن دیگران استفاده کنید. یکی از مهارت‌های اساسی محققان و نویسندگان نیز همین توان و خلاقیت آنها در استفاده به‌جا، کارامد و منصفانه از متون دیگران است. اهداف شخصی را در اینجا باید با اهداف انتفاعی و سودجویانۀ فردی جدا کرد. منظور از اهداف فردی این است که می‌خواهید به نکته‌هایی تازه در متون دیگران اشاره کنید و یا می‌خواهید نکته‌های تازۀ خودتان را با استفاده از متون دیگران تقویت کنید. و یا می‌خواهید با ایجاد پیوند بین نوشته‌های گوناگون و پراکندۀ یک یا چند نویسنده، نتیجۀ ثالثی را به خوانندگان منتقل کنید. دسته‌بندی آرای دیگران دربارۀ یک موضوع، تحلیل و توصیف اندیشه‌های تازه، موافقت یا مخالفت با ایده‌های دیگران، و به طور کل نقل قول‌هایی که نشان دهد شما با توجه به اهداف آموزشی و پژوهشی تازه از مطالب دیگران استفاده کرده‌اید و چند و چون استفاده نیز مشخص است.

شبیه‌سازی آثار قبلی با تغییراتی که مصداق "رد گم کردن" باشد و بدون ارزش افزودۀ آنچنانی نیز مصداق سوء استفاده و استفادۀ غیرمنصفانه است. 

شما نمی‌توانید یک بخش کامل و یا حتی چندین صفحه پشت سرهم از یک نویسنده را استفاده کنید و اسم آن را استناد بگذارید. حتی مجاز نیستید یک کتاب یا مقاله کامل را به زبان و ادبیات خودتان خلاصه کنید (حتی با این پیش‌فرض که نام مرجع را نیز ذکر کرده باشید). البته اگر قبلا از نویسنده و ناشر اصلی اجازه گرفته باشید و خلاصه‌های کامل را به نام خودشان منتشر کنید ایرادی بر آن نیست.

استفادۀ منصفانه اشاره به بندی از قوانین مرتبط با حقوق مالکیت فکری در ایران و جهان دارد که اجازه استفاده از متن‌های دیگران در منابع علمی و پژوهشی به شرط استناد را می‌دهد. انصاف در استفاده نیز به کم و کیف همین استفاده مربوط می‌شود. بهتر است متن‌های زیاد به روش‌های مختلف، فشرده و خلاصه شود که به نمونه‌های آن اشاره خواهد شد.